ਜ਼ਹੀਰੂਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਉਰਫ਼ ਬਾਬਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ।ਬਾਬਰ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਫਰਵਰੀ, 1483 ਨੂੰ ਫਰਗਾਨਾ ਘਾਟੀ ਦੇ ਅੰਦੀਜਾਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਉਮਰ ਸ਼ੇਖ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਕੁਤਲੁਗ ਨਿਗਾਰ ਖਾਨੁਮ ਸੀ।ਉਹ ਤੈਮੂਰ ਅਤੇ ਚੰਗੀਜ਼ ਖਾਨ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ।1504 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਕਾਬਲ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖੀ 'ਮਿਰਜ਼ਾ' ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸਿਰਲੇਖ। 'ਪਾਦਸ਼ਾਹ' ਪਹਿਨਣਾ। 1519 ਤੋਂ 1526 ਤੱਕ ਇਸ ਨੇ ਭਾਰਤ 'ਤੇ 5 ਵਾਰ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। 1526 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਪਾਣੀਪਤ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸੁਲਤਾਨ ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਦੀ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।ਬਾਬਰ ਨੇ ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਤੁਲੁਗਾਮਾ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਬਾਬਰ ਨੇ 1527 ਵਿਚ ਖਾਨਵਾ, 1528 ਵਿਚ ਚੰਦੇਰੀ ਅਤੇ 1529 ਵਿਚ ਘੱਗਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤਾ।
ਬਾਬਰ ਦੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਚਗਤਾਈ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਿਪੁੰਨ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਥਾਂ ਦੀ ਆਮ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ‘ਚਗਤਾਈ’ ਵਿੱਚ ਬਾਬਰਨਾਮਾ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਲਿਖੀ ਸੀ।‘ਮੈਦਾਨ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਬਰਨਾਮਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਮੁਬਾਇਯਾਨ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਕਾਵਿ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਕਰਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਹੇਰਾਤ ਨੂੰ "ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਸ਼ਹਿਰ" ਦੱਸਿਆ। ਉੱਥੇ ਉਸ ਨੂੰ ਯੂਈਗੁਰ ਕਵੀ ਮੀਰ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ ਨਵਾਈ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਜੋ ਚਗਤਾਈ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਚਗਤਾਈ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦਾਦੀ ਦੌਲਤ ਬੇਗਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਫਰਗਾਨਾ ਦਾ ਰਾਜ ਮਿਲਿਆ।ਉਸਨੇ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ।ਮੀਰ ਬਾਕੀ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਾਬਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਜਰਨੈਲ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਇਹ ਇਮਾਰਤ ਬਣਵਾਈ ਸੀ।ਕਾਰਵਾਂ ਸਰਾਏ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪੌੜੀ ਜੋ ਬਾਬਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਏ.ਐਸ.ਆਈ ਨੇ ਹੁਣ ਇਸ ਖੰਡਰ ਹੋਈ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਹੈ।
ਬਾਬਰ ਆਪਣੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਾਬਰ ਦੀ ਉਦਾਰਤਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਾਬਲ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਰਜਾ ਨੂੰ ਰਤਨ, ਸੋਨਾ ਜਾਂ ਚਾਂਦੀ ਵੰਡਣ ਲਈ ਕਲੰਦਰ/ਕਲੰਦਰ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਬਰ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਗੜ ਗਈ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰਕਾਰ 48 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 1530 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੂੰ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਲਗਭਗ ਨੌਂ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਰਾਜਾਰਾਮ ਜਾਟ ਨੇ ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਦਫਨਾਇਆ।
ਬਾਬਰ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪਾਤਰ ਸੀ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਫਲ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਸੁਹਜ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਜ਼ਹੀਰ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਬਾਬਰ (1483-1530), ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਜੇਤਾ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੂਜਾ 9815591967

ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਜਰਨੈਲ ਸਿੱਖ ਯੋਧੇ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ
ਗੱਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੋਵੇ ਕਿਰਤ ਤੋਂ ਅਣਖਾਂ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਨਾ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਹੀ ਆਇਆ। ਜਿੱਥੇ ਯੋਧੇ,ਸੂਰਮੇ ਅਣਖਾਂ ਦੀ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਲੈਕੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੌਮ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਜਾਂਦੇ ਨੇ, ਜਦੋਂ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਫਰੋਲੇ ਜਾਣਗੇ ਤਾਂ ਹਰ ਦਿਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਹੀ ਮਿਲ਼ੇਗਾ। ਚਲੋ ਹੁਣ ਆਪਾਂ ਵੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਉੱਪਲ ਅਤੇ ਧਰਮ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਲੈ ਚਲਦੇ ਹਾਂ, ਜਿੱਥੇ 1791 ਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਾਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਬਾਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਦਾਦਾ ਹਰੀਦਾਸ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਾਦਾ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਸੀ।

ਜਿਸ ਬੱਚੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਡੇਰਿਆਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਮਾਣੀ ਹੋਵੇ ਉੱਥੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਕੁਝ ਵੱਖਰਾ ਤਾਂ ਹੋਵੇਗਾ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। 

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਹੀ ਮਿਲ਼ੀ ਸੀ। ਮਾਂ ਧਰਮ ਕੌਰ ਕੇਵਲ ਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕਾਰ ਵਿਹਾਰ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਪੂਰੀ ਧਰਮੀ ਸੀ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਬਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ਼-ਨਾਲ਼ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜਾਣੂ ਕਰਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਥੇ ਪੁਰਾਤਨ ਮਰਿਆਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਪੈਂਤੀ ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ,ਗੁਰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਤੇ ਸਮਝਿਆ। ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਪਿਉ ਦਾ ਸਾਇਆ ਉੱਠ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਬੀ ਧਰਮ ਕੌਰ ਦਾ ਭਰਾ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਤੇ ਭਾਣਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ਼ ਲੈ ਆਇਆ। ਇਥੇ ਹੀ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਮਦਰੱਸੇ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। 

ਬੈਰਨ ਹੂਗਲ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ "ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਦਵਤਾ ਅਤੇ ਮਾਲੂਮਾਤ ਨੂੰ ਦੇਖਕੇ ਮੈਂ ਦੰਗ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹਾਂ,ਉਹ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿਚ ਬੜਾ ਨਿਪੁਨ ਹੈ ਅਤੇ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫ਼ਾਰਸੀ ਲਿਖਦਾ ਤੇ ਬੋਲਦਾ ਹੈ।" ਜਦ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਵੱਲ ਗਵਰਨਰ ਬਣਕੇ ਗਏ ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ ਪਸ਼ਤੋਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੂਰੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।

ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਖੰਡੇ ਬਾਟੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਮਾਮਿਆਂ ਕੋਲ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਜੰਗੀ ਕਸਬ ਵਿਚ ਵੀ ਮੁਹਾਰਤ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। 12-13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਤਲਵਾਰ ਬਾਜ਼ੀ,ਘੋੜਸਵਾਰੀ,ਨੇਜ਼ਾਬਾਜ਼ੀ ਵੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਲਈ ਸੀ। 

ਤੀਰ ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਲਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਇਹ ਇੱਕ ਨਾਂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ-ਸੁਣਦਿਆਂ ਇਹ ਸਵਾਲ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਨਲੂਆ ਜਾਂ ਨਲਵਾ ਕਿਵੇਂ ਜੁੜਿਆ ?

ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵੇਰਵਾ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈਕੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਜੰਗਲ਼ ਵਿਚ ਗਏ ਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਇਕ ਆਦਮਖੋਰ ਸ਼ੇਰ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤਲਵਾਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਵੀ ਮੌਕਾ ਨਾ ਮਿਲ਼ਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਜਬਾੜੇ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਅਜਿਹਾ ਝਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਬੜੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਇੱਕੋ ਵਾਰ ਨਾਲ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਗਰਦਨ ਧੜ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਈ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਸ ਬਹਾਦਰੀ ਤੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਕੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ‘ਨਲੂਆ’ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦਾ ਜਰਨੈਲ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ।

ਨਲੂਆ ਜਾਂ ਨਲਵਾ ਖਿਤਾਬ ਬਾਰੇ ਬਾਬਾ 'ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਹੋਤੀ' ਲਿਖਦੇ ਹਨ- ਰਾਜਾ ਨਲ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਮਹਾਨ ਦਾਨੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਅਦੁੱਤੀ ਸੂਰਬੀਰ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ੇਰ ਨਾਲ ਲੜ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਗੁਣ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਰਾਜਾ ਨਲ ਸਾਨੀ ਪੈ ਗਿਆ। ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਇਹ ਨਾਮ ਜੁੜ ਕੇ ਅਤੇ ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਨਲ ਤੋਂ ਨਲਵਾ ਪੈ ਗਿਆ।

'ਮੌਲਾਨਾ ਅਹਿਮਦ ਦੀਨ' ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਮੁਕੰਮਲ ਤਾਰੀਖ- ਕਸ਼ਮੀਰ' ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਲਵਾ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਤਸਮੀਆ ਕੇ ਮੁਤੱਲਅਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਾ ਨਲ ਜ਼ਮਾਨਾ ਕਦੀਮ ਮੇਂ ਏਕ ਬਹਾਦਰ ਅਰ ਸੁਜਾਤ ਰਾਜਾ ਥਾ। ਲੋਗੋਂ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਕੋ ਨਲ ਸੇ ਨਲਵਾ ਬਨਾ ਦੀਆ। ਨਲਵਾ ਸੇ ਮੁਰਾਦ, ਸ਼ੇਰ ਕੋ ਮਾਰਨੇ ਵਾਲਾ ਯਾ ਸ਼ੇਰ ਅਫ਼ਗਾਨ ਹੈ। ਚੂੰਕਿ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭੀ ਸ਼ੇਰ ਮਾਰੇ ਥੇ ਇਸੀ ਲੀਏ ਉਸਕਾ ਨਾਮ ਨਲਵਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੂਆ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਸਟਰ ਐਂਨ. ਕੇ. ਸਿਨਹਾ ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ ਤਾਰੀਖ਼ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਨਲਵਾ ਉਂਪ ਨਾਮ ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਮਰੋੜ ਕੇ ਮਾਰ ਸੁੱਟਿਆ ਸੀ।

ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੈਨਿਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਰੰਭ 1807 ਈ: ਵਿਚ ਕਸੂਰ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। 1810 ਈ: ਵਿਚ ਸ. ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਨਵਾਬ ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। ਜਿੱਥੇ 1813 ਈ: ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਅਟਕ ਦੇ ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਲੋਹਾ ਮੰਨਵਾਇਆ। ਉੱਥੇ 1818 ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ, 1819 ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ 1834 ਵਿੱਚ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦੀ ਜਿੱਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਸਨ।

1819 ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿਚ ਮਿਲਾਏ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 25 ਅਗਸਤ 1820 ਨੂੰ ਸ. ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ ਨੂੰ ਉਥੋਂ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। 

ਸ.ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਕੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੁਆਰਾ ਉਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਸੁਚੱਜਾ ਰਾਜ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਕੇ ਸ. ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਸ. ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਿੱਕਾ 1890 ਈ: ਤਕ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ।

ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਲੜਾਈ ਅਪ੍ਰੈਲ 1837 ਵਿਚ ਜਮਰੌਦ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ, ਸ਼ਮਸ-ਉ-ਦੀਨ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਖਾਨ ਅਫਗਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜੀ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਲੁਕਵੀਂ ਥਾਂ ਤੋਂ ਅਫਗਾਨ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਉਹ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਛਾਤੀ ਉੱਪਰ ਖੰਜਰ ਦੇ ਵੀ ਦੋ ਗਹਿਰੇ ਟੱਕ ਸਨ। ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਮੱਲ੍ਹਮ ਪੱਟੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਖ਼ੂਨ ਵਗ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਹ ਸੂਰਬੀਰ ਖ਼ਾਲਸੇ ਰਾਜ ਦਾ ਥੰਮ ਜਰਨੈਲ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1837 ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਗਿਆ। 

ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੀ ਅਫਗਾਨ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਮਹਾਨ ਜਰਨੈਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਏ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਹੋਇਆ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ। ਆਓ ਇਸ ਬਾਬਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਸਮਝੀਏ:- 

ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਦਾ ਐਸਾ ਅਸਰ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ 'ਤੇ  ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਤੱਕ 'ਹਰੀਆ' ਆਖ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਦੁਹਰਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਨਿਆਣਿਆਂ ਨੂੰ ਡਰਾਵਾ ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਵਰਤਦੀਆਂ ਹਨ-ਸ.ਮ.ਲਤੀਫ

ਇਲਾਕਾ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਮੇਂ ਤੋ ਇਸ ਕਦਰ ਇਸ ਕਾ ਰੋਅਬ ਥਾ ਕਿ ਮਾਏਂ ਅਪਨੇ ਸ਼ੀਰ ਖੋਰ ਬੱਚੋਂ ਕੋ ਕਹਾ ਕਰਤੀ ਥੀਂ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਮ ਨੇਕ ਨਹੀਂ ਬਨੋਗੇ ਤੋ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਤੁਮ ਕੋ ਪਕੜ ਕਰ ਲੇ ਜਾਏਗਾ ਔਰ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਤੋ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਕੋ ਏਕ ਹਊਆ ਖਿਆਲ ਕਰਤੇ ਥੇ-ਮੀਰ ਅਹਿਮਦ

ਸ਼ਕਲ ਸੂਰਤ ,ਵਰਤਾਓ ,ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਅਤੇ ਉਹਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਰਗੀਆਂ ਸਨ-ਮੋਹਨ ਲਾਲ

ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਚੇ ਸੁੱਚੇ ਇਖਲਾਕ ਵਾਲਾ ਤੇ ਵੱਧ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ , ਦਲੇਰੀ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਪੁੰਜ ਸੀ। ਉਹਦਾ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਥਾਂ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਦਾ ਰੂਪ ਸੀ-ਪਾਨੀਕਰ

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਉ ਦੇ  ਵਕਤ ਵੇਲੇ ਲੋਕ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਫ਼ਗਾਨ ਡਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਡਰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ- ਨੰਦ ਗੋਪਾਲ

ਜੇਕਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਚਿਰ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਾਲੇ ਸਮਾਨ ਤੇ ਸਾਧਨ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਵਿਚ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਯੂਰਪ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ  ਕਰ ਲੈਂਦਾ-ਲੰਡਨ ਦਾ ਇਕ ਅਖਬਾਰ

ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਬਿਲੀਆਨਾਇਰ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੂਚੀ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ 10 ਮਹਾਨ ਜੇਤੂ ਜਰਨੈਲਾਂ  ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਵਾਚਦਿਆਂ ਜੇ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਇੰਨ੍ਹੀ ਕੁ ਵੀ ਆਪਣੇ  ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝ ਬਣਾ ਲਈ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੇਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਸਾਉਦਿਆਂ,ਹੋਰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਤਾਂਘ ਦੇ ਨਾਲ਼-ਨਾਲ਼, ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਅਜਿਹੇ ਮਹਾਨ ਯੋਧਿਆਂ,ਸੂਰਮਿਆਂ, ਜਰਨੈਲਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਮਾਣ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰੀਏ।

ਸ.ਸੁਖਚੈਨ ਸਿੰਘ ਕੁਰੜ (ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕ)

ਸਰਕਾਰੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਮਾਨਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲ਼ਾ (ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ)

(ਲੜੀ ਨੰਬਰ 5)

1.ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿੰਨੇ ਗੁਰੂ ਕਵੀ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-  ਸੱਤ ਗੁਰੂ (ਪਹਿਲੇ,ਦੂਜੇ,ਤੀਜੇ,ਚੌਥੇ,ਪੰਜਵੇਂ, ਨੌਵੇਂ ਤੇ ਦਸਵੇਂ)
2.ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਛੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ
3.ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਕਾਲ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ- ਜਨਮ 1469 ਈ. ਰਾਇ ਭੋਇੰ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ ਤੇ 1539ਈ. ਵਿੱਚ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਏ।
4.ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਾਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ- ਜਪੁਜੀ, ਸਿਧ ਗੋਸਟਿ, ਪੱਟੀ, ਵਾਰ ਰਾਗ,ਵਾਰ ਮਾਝ, ਵਾਰ ਮਲਾਰ, ਬਾਰਾਂਮਾਹ ਤੁਖਾਰੀ, ਸੋਹਿਲਾ, ਅਲਾਹੁਣੀਆਂ, ਬਾਬਰਵਾਣੀ, ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ, ਦੱਖਣੀ ਓਅੰਕਾਰ, ਪਹਿਰੇ, ਕੁਝ ਸਲੋਕ ਆਦਿ।
5.ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹੜੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੀਹ ਕਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ- ਵਾਰ ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਿੱਚ
6.ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹੜੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਕਸਾਈ ਕਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ- ਵਾਰ ਮਾਝ ਕੀ ਵਿੱਚ
7.ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ- 974 ਸ਼ਬਦ
8.ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਕਿੰਨੇ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਰਚੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- 19 ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ
9. ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਕਾਲ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ- ਜਨਮ 1504 ਈ. ਪਿੰਡ ਮੱਤੇ ਦੀ ਸਰਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ 1552ਈ. ਵਿੱਚ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਏ।
10.ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ਼ ਕਿਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ- ਅਠਾਈ ਵਰ੍ਹੇ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ
11. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ  ਜੀ ਦੇ ਸਪੰਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਿਸ ਮੱਤ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ- ਸਾ਼ਕਤ ਮੱਤ ਦੇ
12. ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿੰਨੀ ਰਚਨਾ ਲਿਖੀ ?
ਉੱਤਰ- 62 ਸਲੋਕ
13. ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ 'ਗਿਆਨ ਦਾ ਸੂਰਜ' ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ- ਗੁਰੂ ਨੂੰ
14. ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿਸ ਕੋਲੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਲਿਖਵਾਈ ?
ਉੱਤਰ- ਭਾਈ ਪੈੜਾ ਮੋਖਾ ਕੋਲੋਂ
15. ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਕੀ ਰਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ- ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਅਜੋਕੀ ਤਰਤੀਬ ਦੇਣ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ
16. ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਕਾਲ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ- ਜਨਮ 1479ਈ. ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਬਾਸਰਕੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੇ 1574ਈ. ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਏ।
17. ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਪੰਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਿਸ ਮੱਤ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ- ਵੈਸ਼ਨੋ ਮੱਤ ਦੇ
18.ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਕਿੰਨੇ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਰਚੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- 17 ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ  
19. ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਕਿਹੜੇ ਕਾਵਿ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਚੌਪਦੇ, ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ, ਸੋਹਿਲੇ, ਛੰਦ, ਅਲਾਹੁਣੀਆਂ, ਪੱਟੀ,ਤੇ ਵਾਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ
20.ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ-ਗ਼ਮੀ ਮੌਕੇ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਬਾਣੀ ਅਨੰਦੁ ਸਾਹਿਬ ਕਿਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਰਾਗ ਰਾਮਕਲੀ ਵਿੱਚ

ਸ. ਸੁਖਚੈਨ ਸਿੰਘ ਕੁਰੜ (ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕ)
ਸਰਕਾਰੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਮਾਨਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲ਼ਾ (ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ)

ਗੱਲ 1995-96 ਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੇ ਕੁਝ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਾਦੀ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣ ਦਾ  ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ। ਅਸੀਂ ਪੰਜ ਦੋਸਤ ਮੈਂ, ਗਾਲੂ, ਰਾਜੂ, ਬਿੱਟੂ ਤੇ ਮਨਜੀਤ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਜਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਮਾਰੂਤੀ ਵੈਨ ਕਿਰਾਏ ਉੱਤੇ ਲੈ ਲਈ। ਉਸਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਈਆਂ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਗੱਦੇ ਸੁੱਟ ਲਏ ਤਾਂ ਜੋ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਸਫ਼ਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਭਾਰੀ ਚੈਕਿੰਗ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਕਈ ਜਗ਼੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਰੁਕਣਾ ਵੀ ਪਿਆ।
                ਸਾਡਾ ਪੁਰਾਣਾ ਟਰੱਕਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਜਗ਼੍ਹਾ ਹੀ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਨਿਕਲ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਸੀ।ਜੰਮੂ ਵੜ੍ਦੇ ਹੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਪੁਲਿਸ  ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਨਾਕਾ ਸੀ।ਚੈਕਿੰਗ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ ।ਅਸੀਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ। ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਲਾਇਨ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ।ਮੈਨੂੰ ਰਾਜੂ ਨੇ ਮਜ਼ਾਕ ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ, "ਯਾਰ ਉਝ ਤਾਂ ਤੂੰ ਹਰ ਜਗ਼੍ਹਾ ਤੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਪਹਿਚਾਣ ਦਾ ਬੰਦਾ ਲੱਭ ਹੀ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਲੱਭੇ ਤਾਂ ਮੰਨੀਏ। "
              "ਯਾਰ ਤੂੰ ਵੀ ਕਮਾਲ ਕਰੀਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘੁੰਮਣ  ਆਇਆਂ ਹਾਂ, ਇੱਥੇ ਕਿਹੜੀ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਕੱਢਾਂ। "ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
       ਅਸੀਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਹੀ ਰਹੇ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਉੱਚਾ ਲੰਮਾ, ਗੋਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਖੜ੍ਹ ਗਿਆ।
               "ਸਰ ਕਿੰਨੀ ਦੇਰ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗੀ ਇਸ ਚੈਕਿੰਗ ਲਈ। "ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਛ ਲਿਆ।
             " ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ। ਤੁਸੀਂ......ਤੁਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋ ਨਾ। "
        "ਹਾਂ ਜੀ ਸਰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਹੀ ਆਏ ਹਾਂ। " ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਗੱਡੀ ਦਾ ਨੰਬਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਹੋਣਾ ਹੈ।
  "ਨਮਸਤੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣਿਆ ਨਹੀਂ। "  ਉਹ ਅੱਗੇ ਬੋਲਿਆਂ।
         ਮੈਂ ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਮਾਮਾ ਕਹਿ ਕਿ ਬੁਲਾਇਆ।
        "ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੀ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਮਾਮਾ ਜੀ। "
    "ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛ ਰਹੇ ਹੋ ਸਰ...........! "ਮੈਂ ਹੈਰਾਨੀ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆਂ।
     " ਹਾਂ ਜੀ ਬਿਲਕੁਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੀ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਮਾਮਾ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਪਹਿਚਾਣਿਆ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। "ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦੁਹਰਾਈ।
          " ਮੁਆਫ਼ ਕਰਨਾ ਜੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਹਿਚਾਣਿਆ। "
          "ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਗੁਲੂ ਮਾਮਾ ਜੀ ਗੁਲੂ। "
                        "ਗੁਲੂ...........ਨਾਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਜਾਣਿਆ ਪਹਿਚਾਣਿਆ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। " ਮੈਂ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੋਚਿਆ ਪਰ ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਹਿਚਾਣਿਆ ਸੀ। "
          "ਆਉ ਆਪਾਂ ਚਾਹ ਪੀਂਦੇ ਹਾਂ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਭੀੜ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਘੱਟ ਜਾਵੇਗੀ। ਅੱਜ ਠੰਡ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਆਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਨਾਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦਾ  ਹਾਂ। "
         ਅਸੀਂ ਉਸ ਅਫ਼ਸਰ ਨਾਲ ਭੰਬਲਭੂਸੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਚਾਹ ਪੀਣ ਲਈ ਸਾਹਮਣੇ ਛੋਟੀ ਜੇਹੀ ਦੁਕਾਨ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ।
         "ਹੋਰ ਸੁਣਾਉ ਮਾਮਾ ਜੀ ਘਰੇ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹਨ।"
             "ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹਨ ਪਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ  ਅਜੇ ਵੀ ਪਹਿਚਾਣਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। "
      " ਪਹਿਚਾਣੋਗੇ ਵੀ ਕਿਵੇਂ ਮਾਮਾ ਜੀ? ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਮਸਾਂ ਦਸ ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਸੀ।"
         ਉਸ ਦੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।ਮੇਰੀ ਹੈਰਾਨੀ ਮੇਰੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋ ਸਾਫ਼ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ।
      " ਮਾਮਾ ਜੀ ਤੁਹਾਡੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਪ੍ਕਾਸ਼ ਰਿਕਸ਼ਾ ਵਾਲੇ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹੁਣ ਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਨਾ। "
      "ਹਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ? "
          "ਰਾਮ ਪ੍ਕਾਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਂ ਬੇਬੀ ਹੈ । ਉਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਹੈ।"
        "ਹਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਹੈ ਉਹ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਦਸ ਕੁ ਸਾਲ ਵੱਡੀ ਸੀ। "
   "ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੇਬੀ ਯਾਦ ਆ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਵੱਡਾ ਮੁੰਡਾ ਗੁਲੂ ਵੀ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ ਹੋਣਾ ਹੈ। "
    "ਹਾਂ..... ਹਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ। "
                      ਮੈਂ ਲੱਗਭਗ ਵੀਹ ਸਾਲ ਪਿੱਛੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਮ ਪ੍ਕਾਸ਼ ਰਿਕਸ਼ੇ ਵਾਲੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬੇਬੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਜੰਮੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁੰਡੇ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਵੀ ਚੰਗਾ ਸੀ ਬੇਬੀ ਦਾ ਘਰਵਾਲਾ ਪੇ੍ਮ। ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਬੇਬੀ ਨੂੰ।ਵਿਆਹ ਦੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਇੱਕ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਦੋਵੇਂ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸਨ। ਉਹ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਦੇ ਪੰਜਾਬ ਆਉਂਦੇ ਸਾਰੀ ਗਲੀ ਦੇ ਹਰ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਲਈ ਜਾਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਬਹੁਤ ਮਿਲਾਪੜਾ ਸੀ ਪੇ੍ਮ ਦਾ। ਗਲੀ ਵਾਲੇ ਵੀ ਸਾਰੇ ਪੇ੍ਮ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ ਮਾਨ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ ਸਨ।
                              ਪਰ ਰੱਬ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਮੰਨਜ਼ੂਰ ਸੀ। ਅੱਠ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪੇ੍ਮ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਪਹਾੜੀ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਬੇਬੀ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਦਿਉਰ ਦੇ ਘਰੇ ਹੀ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ। ਚਲੋ ਘਰ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਘਰੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਕੀ ਆਇਆਂ ਕਿ ਉਹ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਗੁਲੂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕੇ ਘਰ ਛੱਡ ਗਏ।ਰਾਮ ਪ੍ਕਾਸ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਟੱਬਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਰਾਮ ਪ੍ਕਾਸ਼ ਦੇ ਅੱਠ ਬੱਚੇ ਸਨ। ਪਰ ਸਨ ਸਾਰੇ ਹੀ ਨਿਕੰਮੇ। ਬਸ ਵੱਡਾ ਮੁੰਡਾ ਹੀ ਰਾਮ ਪ੍ਕਾਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਰਿਕਸ਼ਾ ਚਲਾ ਕੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਗੁਲੂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਗੁਲੂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸੀ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਘੱਟ ਹੀ ਮਿਲ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਸਵੇਰੇ ਸਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਠਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਨੇ ਨਾਲ ਮੱਝ ਨੂੰ ਪੱਠੇ ਪਾਉਂਦਾ ਤੇ ਫੇਰ ਆਪਣੇ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਪੱਠਿਆਂ ਉੱਤੇ ਆਟਾ ਧੂੜੀ ਜਾਂਦਾਂ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸਦਾ ਨਾਨਾ ਦੁੱਧ  ਚੋਂ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ ਸਨ।
                ਗੁਲੂ ਮੈਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਾਲਜ ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀ ਜੇਹੀ ਬਾਲਟੀ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜੇ ਮਿਲਦਾ।
             "ਨਮਸਤੇ ਮਾਮਾ ਜੀ। "
         "ਨਮਸਤੇ....ਕਿਵੇਂ ਗੁਲੂ ਅੱਜ ਫ਼ੇਰ ਸਕੂਲੋਂ ਛੁੱਟੀ? ਪੁੱਤ ਜੇ ਇੰਝ ਹੀ ਛੁੱਟੀਆਂ ਮਾਰੀ ਗਿਆ ਨਾ ਫ਼ੇਰ ਤਾਂ ਤੂੰ ਬਣ ਗਿਆ ਫੌਜੀ।"
         "ਮਾਮਾ ਜੀ ਕੀ ਕਰਾਂ ਜੀ ਨਾਨਾ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ  ਸੜਕ ਤੋਂ ਗੋਹਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਲਿਆ ਤੇ ਪਾਥੀਆਂ ਵੀ ਪੱਥ।" ਇਹ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਅਕਸਰ ਹੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੰਝੂ ਆ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
        "ਚੱਲ ਕੋਈ ਨਾ ਇਸ ਵਾਰ ਆਉਣ ਦੇ ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ। ਮੈਂ ਕਰਾਂਗਾ ਗੱਲ ਉਸ ਨਾਲ। "
                "ਪੱਕਾ ਮਾਮਾ ਜੀ। "
            "ਹਾਂ ...ਹਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਪੱਕਾ। "ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਆਖ ਕੇ ਹੌਂਸਲਾ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਮੇਰੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ।
                  ਬੇਬੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਆਏ ਹੋਏ ਪੂਰੇ ਦੋ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਮਾਂ ਬਨਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਗੁਲੂ ਅੱਜ ਫ਼ੇਰ ਸਵੇਰੇ ਕਾਲਜ ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ।
     " ਮਾਮਾ ਜੀ ਨਮਸਤੇ। "ਉਸਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹੀ ਗੋਹਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਬਾਲਟੀ ਸੀ।
       " ਨਮਸਤੇ ਹੋਰ ਗੁਲੂ ਕਿਵੇਂ ਹੈ? "
       " ਬਸ ਮਾਮਾ ਜੀ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਹੈ ਜੀ ਗੋਹਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਤੇ ਜਾਕੇ ਪੱਥਦਾ ਹਾਂ ਪਾਥੀਆਂ। "
         " ਗੁਲੂ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਉਏ? "
               "ਕੀ ਮਾਮਾ ਜੀ? "
             "ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਹੁਣ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ। " ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ।ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਅਚਾਨਕ ਨੇ ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਤੁਰੇ ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਪਿੱਛੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰ ਕੇ ਰੋਕਿਆ।
             "ਮਾਮਾ ਜੀ ਇੱਕ ਗੱਲ ਪੁੱਛਾਂ। "
                 "ਪੁੱਛ ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ? "
    "ਮਾਮਾ ਜੀ ਜੇ ਜੰਮੂ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਪੈਸੇ ਕਿਰਾਇਆ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। "
         " ਡੇਢ ਦੋ ਸੋਂ ਰੁਪਏ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। "
      "ਮਾਮਾ ਜੀ ਕਿੱਥੋ ਬੱਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੰਮੂ ਨੂੰ? "
      "ਗੁਲੂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੋ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉੱਥੋ ਸਿੱਧੀ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਜੰਮੂ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। "
            "ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਪਹਿਲਾਂ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜਾਣਾ ਪੈਣਾ ਹੈ। "ਉਹ ਹੋਲੀ ਜਿਹੇ ਬੋਲਿਆ।
             "ਕੀ ਕਿਹਾ......? "
                 "ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਜੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਜੀ।"ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕਾਲਜ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਚੁੱਪਚਾਪ ਗੋਹਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ।
        ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਗੁਲੂ ਮੈਨੂੰ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਨੂੰ ਮੈਨੂੰ ਉਸਦਾ ਮਾਮਾ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਗੁਲੂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛ ਲਿਆ।
          "ਦੀਪੇ ਯਾਰ ਅੱਜ ਗੁਲੂ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਸਵੇਰੇ ਕਾਲਜ ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। "
  "  ਮਿਲਣਾ ਕਿੱਥੋ ਸੀ ਉਸ ਚੋਰ ਨੇ ਉਹ ਤਾਂ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰੇ ਮੇਰੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚੋਂ ਚੋਰੀ ਪੈਸੇ ਕੱਢ ਕੇ ਘਰੋਂ ਭੱਜ ਗਿਆ। "
            "ਚੋਰੀ ਕਰਕੇ........! " ਦੀਪੇ ਦੀ ਚੋਰੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ।
"ਕਿੱਥੇ ਭੱਜ ਗਿਆ ? ਤੁਸੀਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। "
  "ਪਤਾ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ ਆਪੇ ਧੱਕੇ ਖਾਹ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਪੈਸੇ ਮੁੱਕ ਗਏ। "
          "ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਪੈਸੇ ਲੈ ਗਿਆ? "
                   "ਪੰਜ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਸਕੂਲ ਵਾਲੀ ਬੱਗੀ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪੂਰੇ ਤਿੰਨ ਸੋਂ ਰੁਪਏ ਸਨ। ਇਹ ਤਾਂ ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ ਕਿ ਬਾਕੀਆਂ ਨੇ ਅੱਜ ਦੇਣੇ ਹਨ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਲੈ ਜਾਣੇ ਸੀ ਉਸ ਚੋਰ ਨੇ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵੇ ਫ਼ੇਰ ਦੇਖੀ ਕਰਦਾ ਇਸਦੀ ਸੇਵਾ। "
           "ਛੱਡ ਯਾਰ ਦੀਪੇ ਬੱਚਾ ਹੈ। "
"ਅੱਛਾ ਜੇ ਬੱਚਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਚੋਰ ਬਣਾ ਦੇਈਏ।"  ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਅੱਗੋਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
     ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਪੂਰਾ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜਰੂਰ ਜੰਮੂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਕੋਲ ਗਿਆ ਹੋਣਾ ਹੈ।ਥੋੜ੍ਹੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਗੁਲੂ ਦੇ ਨਾਨੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਤੁਰੇ ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ।
        " ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਜਾਈ ਕਾਕਾ। "
      "ਹਾਂ ਜੀ ਤਾਇਆਂ ਜੀ ਬੋਲੋ। "ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਹੀ ਖੜ੍ਹ ਗਿਆ।
         " ਆਹ ਚਿੱਠੀ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾ। "ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚੋ ਕੱਢ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਪੜਨ ਲਈ ਫੜਾਂ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਚਿੱਠੀ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬੇਟੀ ਬੇਬੀ ਦੀ ਹੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਲੂ ਦੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਰੇ ਪਹੁੁੰਚਣ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆਂ ਸੀ।
                   " ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਗੁਲੂ ਕੰਜ਼ਰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਕੋਲ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਚੱਲ ਯਾਰ ਉਂਝ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਵੀ ਫ਼ਿਕਰ ਉਤਰਿਆ।"ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਘਰੇ ਆ ਗਿਆ।
          ਇਹ ਸਾਰਾ ਸੀਨ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਦੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਅੱਗੋ ਦੀ ਨਿਕਲ ਗਿਆ।
         "ਉਏ ਤੂੰ ਸੱਚੀ ਗੁਲੂ ਹੈ.......! "
    " ਹਾਂ ਜੀ ਮਾਮਾ ਜੀ ਉਹੀ ਗੋਹੇ ਵਾਲੀ ਬਾਲਟੀ ਵਾਲਾ ਗੁਲੂ ਹੀ ਹਾਂ। "
               "ਵਾਹ ਯਾਰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਤੂੰ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਿੱਦੀ ਮੁੰਡਾ ਨਿਕਲਿਆ। ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਆਖਿਰ ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਜਿੱਦ ਪਕਾ ਹੀ ਲਈ ਤੇ ਬਣ ਹੀ ਗਿਆ ਅਫ਼ਸਰ। " ਮੈਂ ਗੁਲੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲਗਾ ਲਿਆ।
          "ਮਾਮਾ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਘਰ ਚੱਲੋਂ।"ਮੈਂ ਵਾਪਸੀ ਉੱਤੇ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਘਰ ਜਾਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਪਏ।
          " ਯਾਰ ਅੱਜ ਤਾਂ ਪੱਕੀ ਮੋਹਰ ਲੱਗ ਗਈ ਕਿ ਪੂਰੇ ਦੇਸ ਵਿੱਚ ਕਿੱਥੇ ਮਰਜ਼ੀ ਚਲੇ ਜਾਵੋਂ ਤੈਨੂੰ ਜਰੂਰ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਦਾ ਮਿਲ ਹੀ ਜਾਣਾ ਹੈ।"ਆਖ ਸਾਰੇ ਜਾਣੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗ ਪਏ।
                   ਸੰਦੀਪ ਦਿਉੜਾ
                  8437556667

ਮਲੇਰੀਆ ਇੱਕ ਜਾਨਲੇਵਾ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਮੌਸਮੀ ਬਦਲਾਅ, ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਜਨ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਲਈ ਹਰ ਸਾਲ 25 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਮਲੇਰੀਆ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵ ਮਲੇਰੀਆ ਦਿਵਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ-
ਮਲੇਰੀਆ ਦਿਵਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਮਈ 2007 ਵਿੱਚ 60ਵੇਂ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸਭਾ ਦੇ ਸੈਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਮਲੇਰੀਆ ਦਿਵਸ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 25 ਅਪ੍ਰੈਲ 2008 ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਾਲ ਕੋਸ਼ (ਯੂਨੀਸੇਫ਼) ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਮਲੇਰੀਆ ਵਰਗੇ ਰੋਗ ਤੇ ਜਨਤਾ ਦਾ ਧਿਆਨ ਦਿਵਾਉਣਾ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਮਰਦੇ ਹਨ।
ਮਲੇਰੀਆ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਕਾਰਜ-
ਹਰ ਸਾਲ 25 ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵ ਮਲੇਰੀਆ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿਨ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇਕ ਨਾਅਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਸਰਕਾਰੀ, ਅਰਧ-ਸਰਕਾਰੀ, ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਅਦਾਰਿਆਂ, ਸਕੂਲਾਂ, ਕਾਲਜਾਂ ਤੇ ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇਸ ਦਿਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ, ਸੈਮੀਨਾਰ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪੇਂਟਿੰਗ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਲੈਕਚਰ, ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਕੈਂਪ ਲਗਾ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂ ਜੋ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਅਫਰੀਕਾ ਮਲੇਰੀਆ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਫਰੀਕਾ ਵਿਚ ਮਲੇਰੀਆ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਮਈ 2007 ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵ ਮਲੇਰੀਆ ਦਿਵਸ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਉਚਿਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ਼ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਸਬੰਧਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਫੰਡ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਫਰੀਕਾ ਵਿਚ 2012 ਵਿਚ ਮਲੇਰੀਏ ਨਾਲ ਕਰੀਬ 6 ਲੱਖ 27 ਹਜ਼ਾਰ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ।
ਮਲੇਰੀਆ ਕੀ ਹੈ -ਮਲੇਰੀਆ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪਰਜੀਵੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅਮ’ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ| ਇਹ ਮੱਛਰ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਐਨੋਫਲੀਜ਼ ਨਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਮਾਦਾ ਮੱਛਰ ਹੀ ਉਸ ਪਰਜੀਵੀ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ| ਇਸ ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਮੱਛਰ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਵਾਰ ਕੱਟੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਪਰਜੀਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਖ਼ੂਨ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ|ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਮਲੇਰੀਆ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 27 ਲੱਖ ਰੋਗੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਵਾਲਿਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਲੇਰੀਆ ਦਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਤਕਰੀਬਨ 1 ਕਰੋੜ 80 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਲੇਰੀਆ ਰੋਗ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਮਲੇਰੀਆ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ-
ਮਲੇਰੀਆ ਨੂੰ ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅਮ ਫੈਲਸੀਫੈਰਮ, ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅਮ ਵਾਈਵੈਕਸ, ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅ ਓਵੇਲ, ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅ ਮਲੇਰੀਆਈ ਨਾਮਕ ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ 'ਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੀ.ਵਾਈਵੈਕਸ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ’ਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪੀ.ਫੈਲਸੀਪੈਰਮ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਘਾਤਕ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੇਸ ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅ ਵਾਈਵੈਕਸ ਦੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਲਾਜ਼ਮੋਡੀਅ ਫੈਲਸੀਫੈਰਮ ਦੇ ਕੇਸ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ।ਮਲੇਰੀਆ ਦਾ ਸੰਕ੍ਰਮਣ ਹੋਣ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀ ਫੈਲਣ ਵਿੱਚ ਰੋਗਾਣੂ ਦੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸੱਤ ਤੋ ਚਾਲੀ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਲੱਛਣ -ਮਲੇਰੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀ-ਜ਼ੁਕਾਮ ਜਾਂ ਪੇਟ ਦੀ ਗੜਬੜੀ ਵਰਗੇ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸਿਰ, ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਜੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ, ਠੰਡ ਲੱਗ ਕੇ ਬੁਖਾਰ ਹੋਣਾ, ਨਬਜ਼ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਉਲਟੀ ਜਾਂ ਪਤਲੇ ਦਸਤ ਲੱਗਣਾ ਆਦਿ ਲੱਛਣ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਜਦ ਬੁਖਾਰ ਅਚਾਨਕ ਚੜ੍ਹ ਕੇ 3-4 ਘੰਟੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਤਾਪਮਾਨ (104-106 ਡਿਗਰੀ ਫਾਰਨਹੀਟ), ਗਰਮ ਪੜਾਓ 1-4 ਘੰਟੇ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਸੀਨਾ ਆਉਣ ਦਾ ਪੜਾਓ 2-4 ਘੰਟੇ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰੋਗੀ ਨੂੰ ਚੋਖਾ ਪਸੀਨਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਮਲੇਰੀਆ ਰੋਗ ਦੇ ਆਵੇਗ ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤਕ ਚੱਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਚਾਨਕ ਉੱਤਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸਨੂੰ ਮਲੇਰੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸਥਿਤੀ ਮੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਲੇਰੀਆ ਬੁਖ਼ਾਰ ਮਾਦਾ ਮੱਛਰ 'ਐਨਾਫਲੀਜ' ਦੇ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੱਛਰ ਖੜ੍ਹੇ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ 'ਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੱਛਰ ਰਾਤ ਅਤੇ ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਲੱਛਣ ਠੰਢ ਅਤੇ ਕਾਂਬੇ ਨਾਲ ਬੁਖ਼ਾਰ, ਤੇਜ਼ ਬੁਖ਼ਾਰ ਤੇ ਸਿਰਦਰਦ, ਬੁਖ਼ਾਰ ਉਤਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਥਕਾਵਟ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਤੇ ਪਸੀਨਾ ਆਉਣਾ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਮਲੇਰੀਆ ਤੋਂ ਬਚਾਅ-
ਮਲੇਰੀਆ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਫ਼ ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ। ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕੂਲਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਰਹਿਣਾ, ਟੈਂਕੀਆਂ ਨੂੰ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖਣਾ, ਕਬਾੜ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ, ਘਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਤੇ ਛੱਤਾਂ ਤੇ ਪਾਣੀ ਇੱਕਠਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ, ਮੱਛਰਦਾਨੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਢੱਕਣ ਵਾਲੇ
ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਮੱਛਰ ਸੰਬੰਧੀ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਸਦਕਾ ਮਲੇਰੀਆ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਇੱਥੇ ਇਹ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਮਲੇਰੀਆ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਰੋਗੀ ਨੇੜੇ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਫ਼ਤ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।।
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਲੇਰੀਆ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਉੱਚ ਜੋਖਮ ਖੇਤਰ:
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਲੇਰੀਆ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ| ਮਲੇਰੀਏ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਕੇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ, ਜੰਗਲਾਂ, ਪਹਾੜੀ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ|  ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਓਡੀਸ਼ਾ, ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ, ਝਾਰਖੰਡ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਰਾਜ ਜਿਵੇਂ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ, ਮੇਘਾਲਿਆ ਅਤੇ ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ| ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਕੇਸ 2001 ਵਿਚ 2.08 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ 2017 ਵਿਚ 8.4 ਲੱਖ ਹੋ ਗਏ ਹਨ|
ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੀ ਬਚਾਓ
- ਘਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਛੋਟੇ ਟੋਇਆਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਓ।
- ਛੱਪੜਾਂ 'ਚ ਖੜ੍ਹੇ ਪਾਣੀ 'ਤੇ ਕਾਲੇ ਤੇਲ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

- ਅਜਿਹੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੋ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਸਰੀਰ ਢਕਿਆ ਰਹੇ ਤਾਂ ਜੋ ਮੱਛਰ ਨਾ ਕੱਟ ਸਕਣ।
- ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਮੱਛਰਦਾਨੀ, ਮੱਛਰ ਭਜਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਰੀਮਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ।
- ਹਰ ਹਫ਼ਤੇ ਕੂਲਰ, ਟੈਂਕੀ, ਗਮਲਿਆਂ 'ਚ ਪਾਣੀ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ।
- ਛੱਤ 'ਤੇ ਪਏ ਕਬਾੜ, ਟੁੱਟੇ ਬਰਤਨਾਂ ਵਿਚਲਾ ਪਾਣੀ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦੇਵੋ।
ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਟੈਸਟ ਤੇ ਇਲਾਜ ਸਰਕਾਰੀ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ 'ਚ ਮੁਫ਼ਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 'ਪੰਜਾਬ ਮਲੇਰੀਆ ਖ਼ਾਤਮਾ ਮੁਹਿੰਮ' ਅਧੀਨ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ 22 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਚ 2021 ਤਕ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਮਿੱਥਿਆ ਹੈ। ਮਲੇਰੀਆ ਦਾ ਇਲਾਜ ਸੰਭਵ ਹੈ ਬੱਸ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਸਹੀ ਸਮੇਂ ਤੇ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਦੀ। ਮਲੇਰੀਆ ਤੋਂ ਬਚਾਓ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਅਪਣੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਸਭ ਦਾ ਵੀ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀ ਮਲੇਰੀਆ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਸਾਥ ਦੇਈਏ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰੀਏ।  
ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਪ੍ਰੋ.ਗਗਨਦੀਪ ਕੌਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਝਲੂਰ ਬਰਨਾਲਾ।
ਮਾਤਾ ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਕਾਲਜ ਬਰੇਟਾ ।

ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਸੇਧ ਦਿੰਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਦਰਸ਼ਕ ਜਰੂਰ ਦੇਖਣ- ਮਨੀਸ਼ਾ ਗੁਲਾਟੀ

ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ ਲਈ ਹਰ ਦਿਨ ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਵਿਵਾਦਾਂ ਤੇ ਚਰਚਾਵਾਂ ‘ਚ ਵੀ ਘਿਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਨੀ ਮੈਂ ਸੱਸ ਕੁੱਟਣੀ’ ਜੋ ਕਿ ਆਪਣੇ ਟਾਈਟਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ‘ਚ ਘਿਰ ਗਈ।ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਮਨੀਸ਼ਾ ਗੁਲਾਟੀ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਟਾਈਟਲ ‘ਨੀ ਮੈਂ ਸੱਸ ਕੁੱਟਣੀ’ ‘ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਜਤਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਟਾਈਟਲ ਨਾਲ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਸੁਨੇਹਾ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਵਲੋਂ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਤੇ ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰ ਨੂੰ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਜਿਸ ਉਪਰੰਤ ਫਿਲਮ ਟੀਮ ਵਲੋਂ ਅੱਜ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਫਿਲਮ ਦਾ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਦੇਖਣ ਉਪਰੰਤ ਮਨੀਸ਼ਾ ਗੁਲਾਟੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਮੈਂ ਅੱਜ 'ਨੀ ਮੈਂ ਸੱਸ ਕੁੱਟਣੀ' ਫਿਲਮ ਦਾ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਹਰ ਗੱਲ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਹਿ ਤੱਕ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਫਿਲਮ 'ਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਮੈਸੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਮੈਸੇਜ ਦੀ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ  ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਉਨਾਂ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਂਅ ਲੈ ਕੇ ਯੂਟਿਊਬ  ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਿਲਮ ਦਾ ਟ੍ਰੇਲਰ ਹਟਾਇਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਸਖਤ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਮਾਨਯੋਗ ਮੁੱਖਮੰਤਰੀ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸੈਂਸਰ ਬੋਰਡ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਓਥੋਂ ਪਾਸ ਹੋਣ। ਮੇਰਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ, ਭੈਣਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੀਆਂ ਨਾਲ ਦਿਲੋਂ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਭ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਜੋੜ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵੱਧਣਾ ਹੈ। 

ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਵੰਦਾ

ਨਵੰਬਰ 1984 ਦੀ “ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ”ਤੇ “ਦੇਹਲ਼ੀ ਫ਼ਾਈਲ” ਫਿਲਮ——- ਭਾਰਤੀ ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ ਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਲੰਕ ਲੱਗਾ , ਉਸ ਦਾ ਭੁੱਲਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ । ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹੋਈ ਇਸ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਫ਼ਿਲਮੀ ਪਰਦੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ , ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ “ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਵੇਕ ਅਗਨੀਹੋਤਰੀ “ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਹੈ । ਉਹ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ਤੇ “ਤਾਸ਼ਕੰਤ ਫਾਇਲ” ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ  “ਕਸ਼ਮੀਰ ਫਾਇਲ “ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਗਨੋਈ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਚਾਈ ਦੇ ਤੱਤ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦੇ ਹਨ ।ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਹੋਏ ਜ਼ੁਲਮ ਬਾਰੇ ਭੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਟੀਚਾ ਮਿਥਿਆ ਹੈ । ਗਾਂਧੀ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਰਾਜ-ਸੱਤਾ ਦੁਆਰਾ ਨਵੰਬਰ 1984 ਵਿੱਚ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਨਰ-ਸੰਘਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ , ਇਸ ਸ਼ਰੇਆਮ ਕਾਲੋਗਾਰਤ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਕਦੇ ਭੀ ਨਾ ਭੁੱਲ ਸਕਣਗੇ ,ਨਾ ਹੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਦਰਿੰਦਗੀ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਕਦੇ ਮੁਆਫ਼ ਹੀ ਕਰਨਗੇ ।31 ਅਕਤੂਬਰ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ , ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਕੱਢ ਕੱਢ ਕੇ , ਕੋਹ ਕੋਹ ਕੇ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਗਾਂਧੀ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਚਹੇਤੇ ਕਾਂਗਰਸੀਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਟਾਇਰ ਪਾ ਕੇ ਜਿਓਦੇ ਸਾੜਿਆ । ਪੂਰੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤਿੰਨ ਰਾਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਖ਼ੂੰਨ ਦੀ ਹੋਲੀ ਖੇਡੀ ਗਈ । ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਇਸ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ  ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ ।ਭਾਰਤੀ ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ ਉੱਪਰ ਲੱਗੇ ਇਸ ਕਲੰਕ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਬਾਰੇ ਸਗੋਂ ਇੰਜ ਕਿਹਾ , ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਦਰਖ਼ਤ ਗਿਰਤਾ ਹੈ ਤੋਂ ਕੀੜੇ ਮਕੌੜੇ ਅਕਸਰ ਮਰਤੇ ਹੈ । ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਵੱਡਾ ਦਰਖ਼ਤ ਇੰਦਰਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਂ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੀੜੇ ਮਕੌੜੇ ਦਰਸਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਦਾ ਕਤਲਾਮ , ਜ਼ੁਲਮ ਤਾਂ ਕਈ ਵੇਰਾਂ ਹੰਢਾਇਆ ਸੀ , ਪਰ ਗਾਂਧੀ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਇਹ ਜ਼ੁਲਮ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਭੀ ਅੱਗੇ ਟੱਪ ਕੇ , ਖੁਦ ਹੀ ਭਾਰਤੀਆ ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ ਲਈ ਇਕ ਕਾਲਾ ਸਮਾਂ ਸਾਬਤ ਹੋ ਨਿਕਲਿਆ । ਸਮੇਂ ਦੇ ਉਗੇ ਭਾਰਤੀ ਜੱਜ , ਜਸਟਿਸ ਤਾਰਕੁੰਡੇ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਹੋਏ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਬਾਰੇ ਇਕ “ਹੂ ਆਰ ਗਿਲਟੀ”(Who Are Guilty) ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠਾਂ ਰਿਪੋਰਟ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ , ਉਹਨਾਂ ਇਸ ਰੀਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਇਕ ਸੌ ਇਕੱਤੀ ਉਹ ਲੀਡਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਸ਼ਾਮਲ ਦੱਸੇ , ਜਿਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੌਰ ਤੇ ਗਾਂਧੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਉੱਘੇ ਸੀਨੀਅਰ ਆਗੂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਜੋਟੀਦਾਰ ਦੱਸੇ ਗਏ ਸਨ । “ਦੇਹਲ਼ੀ ਫ਼ਾਇਲ”
ਸਾਰਾ ਸੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਵੇਗੀ , ਇਸ ਦੀ ਪੂਰੀ ਆਸ ਹੈ । ਵਰਨਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਹੋ ਗੁਜਰੀਆਂ , ਪਰੰਤੂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਇਨਸਾਫ਼ ਦਾ ਕੋਈ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਪੁੱਟਿਆ , ਸਗੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਾਤਲ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਕੁਰਸੀਆਂ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ । ਮੌਜੂਦਾ ਸ੍ਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਿਛਲੀ ਟਰਮ ਸਮੇਂ ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿਤ ਵਿੱਚ “ਨਵੰਬਰ 1984” ਬਾਰੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਪਸੰਦ ਸਟੈਂਡ ਲਿਆ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਸ੍ਰੀ ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਮਤੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ “ਸਿੱਖ ਦੁਖਾਂਤ” ਨੂੰ  “ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ “ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ । ਇਸ ਸਾਲ ਫ਼ਰਵਰੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਇਕ ਵੱਡੀ ਰੈਲੀ ਦੇ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ , ਕਾਂਗਰਸ ਸੱਤਾ ਦੇ ਕਾਲੇ ਦੌਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੇ ਬੋਲਦਿਆਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਕਾਂਗਰਸ  ਦੇ ਪਾਪ ਦਾ ਘੜਾ ਭਰ ਕੇ ਟੁੱਟ ਚੁੱਕਾ ਹੈ “। ਇਹ ਜਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸਿਖਾਂ ਤੇ ਤਸ਼ਦੱਦ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੋ ਫ਼ਾਈਲਾਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰਾਂ ‘ਠਪ’ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਸਨ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ  ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੇ ਤਰਾਜੂ ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਜਿਹੇ ਕਾਤਲ ਅੱਜ ਜੇਹਲ ਦੀ ਕਾਲ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹਨ । ਅਜੇ ਹੋਰ ਭੀ ਬਾਕੀ ਹੈ । ਆਸ ਹੈ “ਦੇਹਲ਼ੀ ਫ਼ਾਈਲ” ਫਿਲਮ ਜਿੱਥੇ ਸੱਚ ਅੱਗੇ ਲਿਆਵੇਗੀ , ਉੱਥੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ ਨਾਲ ਕਾਂਗਰਸ ਲੀਡਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਖਿਲਵਾੜ ਤੋਂ ਭੀ ਪੂਰਾ ਪਰਦਾ ਉੱਠੇਗਾ। ਦੇਸ਼ ਬਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ  “ਦੇਹਲ਼ੀ ਫ਼ਾਇਲ” ਫਿਲਮ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਦਿਲੀ ਨਾਲ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਅੱਜ ਭੀ ਉਹ ਪਰਵਾਰਾਂ ਦੇ ਜੀਅ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਵਾਂ ਔਰਤਾਂ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਤਰਸ ਰਹੀਆਂ ਹਨ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਜਾਲਿਆ ਗਿਆ । ਸਮਾਂ ਇਹ ਭੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਪੱਧਰ ਤੇ ਗਾਂਧੀ ਸੱਤਾ ਧਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਤਨਾ ਜ਼ੁਲਮ ਢਾਇਆ ਗਿਆ ,ਪਰ ਆਮ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇ ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨਾਲ਼ੋਂ ਨਾਤਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਤੋੜਿਆ । ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਹੈ । ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਕ ਆਮ ਰਾਏ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ , ਖਾਸਕਰਕੇ ਇੰਦਰਾ , ਦਾ ਕਾਂਗਰਸੀ ਰਾਜ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ 1975 ਦੀ ਐਮਰਜੈਸੀ ਨਾ ਲੱਗਦੀ । ਇਹ ਭੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਂ ਪੁੱਤਾਂ ,ਇੰਦਰਾ - ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਰਾਜ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਜੂਨ 1984 ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਕਦੇ ਨਾ ਵਾਪਰਦੇ ।
ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਲ  ,ਪ੍ਰਧਾਨ ,ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਯੂ . ਕੇ . Email: psbal46@gmail.com

ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਹੋਇਆ
ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਣਾ
ਧਰਤ ਮਾਂ ਦਾ ਜਾਇਆ ਜੋ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਹੀ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹਾਂ

ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸੜਨ ਜੋ ਉਹ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਕੁਰਲਾਉਣ
ਗਡੋਆ,ਚੂਹਾ,ਸੱਪ ਬਚਾਓ-੨ ਦੀ ਅਵਾਜ ਲਗਾਉਣ
ਆਪਣੀ ਖ਼ਾਤਰ ਧਰਤ ਮਾਂ ਦੀ ਹਿੱਕ ਜਲਾਉਂਦਾ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਹੀ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹਾਂ

ਧਰਤੀ ਦੀ ਹਿੱਕ ਉੱਤੇ ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਸਿਵੇ ਬਲਦੇ ਨੇ
ਤੂਫਾਨ,ਝੱਖੜ ਬੇ-ਮੌਸਮੇ ਢਲਦੇ ਨੇ
ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਕਹਿਰ ਹੱਥੀ ਢਾਉਦਾ ਹਾਂ
ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹਾਂ

ਕੀਟ-ਨਾਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਜ਼ਹਿਰ ਧਰਤ ਮਾਂ ਦੇ
ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਰਲਾ ਦਿੱਤਾ
ਇਸਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ
ਤੇ ਮਿੱਤਰ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਾ ਦਿੱਤਾ
ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਉਦਯੋਗ ਲਗਾ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਦੀ
ਹਿੱਕ ਰਗੜਾਉਂਦਾ ਹਾਂ
ਗਗਨ ਮੈਂ ਹੀ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹਾਂ
ਗਗਨਦੀਪ ਕੌਰ ਧਾਲੀਵਾਲ।

ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾਡਾ ਅਮੀਰ ਤੇ ਮਾਣ-ਮੱਤਾ ਵਿਰਸਾ ਹਨ ✍️ ਪ੍ਰੋ. ਗਗਨਦੀਪ ਕੌਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਝਲੂਰ ਬਰਨਾਲਾ

ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਮੋਬਾਈਲ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਅਥਾਹ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵੱਖਰਾ ਹੀ ਮੁਕਾਮ ਹੈ। ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤਾਂ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਤਕਦੀਰ ਪਲਟ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਕੁਝ ਸਤਰਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਕਾਇਆ ਕਲਪ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਤੁਹਾਡਾ ਆਚਾਰ, ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਬਦਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਕਿਤਾਬ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੱਚੀ ਦੋਸਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਲਾਰਡ ਬਾਇਰਨ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਸਿਆਹੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕਤਰਾ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਹਿਲਜੁਲ ਮਚਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।’’ ਹਜ਼ਰਤ ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਤਾਂ ਲਿਖਾਰੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਮੁੱਲ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਫ਼ਰਮਾਨ ਹੈ: ‘‘ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਸਿਆਹੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਲਹੂ ਦੇ ਕਤਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪਾਕ ਹੈ। ਚੇਤੇ ਰਹੇ! ਘਟੀਆ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਗਿਰਾਵਟ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਜਾ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਉਹ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਵੱਲ ਧੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾ ਚੰਦ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਤਾਰੇ। ਪ੍ਰੋ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਨਿਮਨ ਦਰਜ ਸਤਰਾਂ ਅਜਿਹੀ ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਵੱਲ ਹੀ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ: ਪੜ੍ਹ-ਪੜ੍ਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਢੇਰ ਕੁੜੇ, ਮੇਰਾ ਵਧਦਾ ਜਾਏ ਹਨੇਰ ਕੁੜੇ। ਸੱਚਮੁੱਚ! ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤਾਂ ਉੱਕਾ ਹੀ ਪੜ੍ਹਨਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕਹਿਣ ਲਈ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸ਼ੌਕ ਪਾਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਅਖੌਤੀ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਬਿਹਤਰ ਚੁੱਪ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖਸ਼ਾ ਸੁਖਨ ਅਜਿਹੇ ਨਾਲੋਂ।’’ ਲਿਖਾਰੀ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਹੈ-ਜਣਾ-ਖਣਾ ਲਿਖਾਰੀ ਦੀ ਪਦਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਇਸ ਫ਼ਰਮਾਨ-‘‘ਧਨੁ ਲੇਖਾਰੀ ਨਾਨਕਾ ਜਿਨਿ ਨਾਮੁ ਲਿਖਾਇਆ ਸਚੁ।।’’ ’ਤੇ ਕੋਈ ਕਰਮਾਂ ਵਾਲਾ ਹੀ ਖਰਾ ਉੱਤਰਦਾ ਹੈ। ਅਜੋਕੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।ਇਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹੀ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੀ ਹਰ ਚੰਗਿਆਈ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੰਦੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਤਕ ਸਫਰ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਲਾ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੁੱਲਦਿਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਿਤਾਬ -ਪ੍ਰੇਮੀ ਹਾਂ; ਹਰ ਕਿਤਾਬ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਚਮਤਕਾਰ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਇੱਕ ਜਾਦੂਗਰ ।ਕਿਤਾਬਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮੁੱਲ ਗਿਆਨ, ਵਿਚਾਰ ਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਟੀ.ਵੀ ਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਦਿ ਸਾਧਨਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ, ਉਥੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਅੱਜ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਫੇਸਬੁੱਕ, ਵ੍ਹਟਸਐਪ, ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਆਦਿ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਈਟਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਬਤੀਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਮਾਂ ਹੁਣ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਹਰ ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਮਨੁੱਖ ਘਰ 'ਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਈ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਤਕਨੀਕ ਦਾ ਯੁੱਗ ਹੈ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੇਤਰ 'ਚ ਕੰਮ ਕਰ ਹਾਂ ਪਰ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਤਕਨੀਕੀ ਉਪਕਰਨ ਦੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਸਹੀ ਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਮੁਕੰਮਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ।
ਕਿਤਾਬਾਂ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸੰਜੋਅ ਕੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸਾਧਨ ਹਨ। ਜਿਹੜੀ ਗੱਲ ਕਿਸੇ ਕਿਤਾਬ 'ਚੋਂ ਅਸੀਂ ਪੜ੍ਹ ਲਈ, ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭਰ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਕਿਤੇ ਭੁੱਲ ਵੀ ਜਾਈਏ ਤਾਂ ਝੱਟ ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਖੋਲ੍ਹੀ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਫਿਰ ਯਾਦ ਕਰ ਲਿਆ। ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਕਿਤਾਬ ਸੁਹਿਰਦ ਦੋਸਤ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਗਿਆਨ ਤਾਂ ਵਧਦਾ ਹੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਤੰਗ-ਖਿਆਲੀ ਦੇ ਘੇਰੇ ’ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨਾਂ ਲਈ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਕਿਸੇ ਵਰਦਾਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰਲੇ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ’ਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਪਕੜ ਨੂੰ ਪੀਡਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸੈਮੂਅਲ ਜਾਹਨਸਨ ਮੁਤਾਬਕ,‘‘ਤੁਸੀਂ ਤਦ ਤਕ ਸਿਆਣੇ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੇ, ਜਦ ਤਕ ਤੁਸੀਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।’’ ਮਤਲਬ ਇਹ ਕਿ ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਬੌਧਿਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਪੁਸਤਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹੋ।
ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਰ. ਡੇਸਕਰਟੇਜ਼ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ,‘‘ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨੀਆਂ ਕਿਸੇ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।’’ ਇਸ ਲਈ ਚੰਗਾ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨਾ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਬਣਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਓਪਾਅ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਤੇ ਉੱਠਣ-ਬੈਠਣ ਦਾ ਸਲੀਕਾ, ਢੁਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਭੇਦ ਖੋਲ੍ਹਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਤੁਹਾਡੀ ਸੂਰਤ ਨੂੰ ਸੀਰਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਬਰਨਾਰਡ ਸ਼ਾਅ ਨੇ ਠੀਕ ਹੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਪੜ੍ਹਨਾ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਕੀ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ।’’ ਇਸ ਲਈ ਕੀ ਪੜ੍ਹਨਾ ਤੇ ਕੀ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਨਾ, ਦੀ ਸੂਚੀ ਕੰਠ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ’ਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਅਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਗਿਆਨ ਉਹ ਖੰਭ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਸਵਰਗ ਵੱਲ ਉੱਡ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।’’ ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਉੱਚੀਆਂ ਉਡਾਰੀਆਂ ਭਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ’ਸਾਣ ’ਤੇ ਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸੱਤ ਸਮੁੰਦਰੋਂ ਪਾਰ ਦੀ ਖ਼ਬਰਸਾਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਐਮਿਲੀ ਡਿਕਨਸਨ ਦਾ ਇੱਕ ਕਥਨ ਹੈ- ‘‘ਕਿਤਾਬ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਜਹਾਜ਼ ਨਹੀਂ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਦੇਸ਼ਾਂ-ਦੇਸ਼ਾਂਤਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ’ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਤਾਂ ਕਰਦੇ ਹੀ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸੇਧ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਸਕੇ। ਛੋਟੀ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਤੇ ਵੱਡੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕਿਤਾਬ ਸਾਡੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਘੇਰਾ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਬੱਸ ਲੋੜ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗਿਆਨ ਕਦੋਂ ਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੈ?ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾਨੂੰ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਚਾਨਣਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ, ਯੁੱਧਾਂ, ਰਾਜਿਆਂ-ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ, ਦੇਸ਼-ਭਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਆਦਿ ਬਾਰੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਸੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ, ‘‘ਚੁੱਪ ਰਹਿ ਕੇ ਵੀ ਬੋਲਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਵਰਕੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਖੋਲ੍ਹਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ।’’
ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਨੁੱਖ ਗਿਆਨਵਾਨ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦਾ। ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨਾ, ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇੱਕ ਆਨੰਦਦਾਇਕ ਸਰਗਰਮੀ ਵੀ ਹੈ। ਤਾਹੀਓਂ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਵਿਅਕਤੀ ਕਦੇ ਬੋਰੀਅਤ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਉਹ ਤਾਂ ਲਾਗਨ ਪੀਅਰਸਨ ਸਮਿਥ ਵਾਂਗ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਬਿਸਤਰਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਦਿਓ। ਬਸ, ਮੈਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਹਾਂ।’’ ਚੰਗੀ ਕਿਤਾਬ ਤਾਂ ਰੂਹ ਨੂੰ ਸਰਸ਼ਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ‘ਹੀਰ ਵਾਰਿਸ’ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਵੇਖੋ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ ਬਾਖੂਬੀ ਕਿਹਾ ਹੈ: ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਪਾਕ ਕਲਾਮ ਪੜ੍ਹਨਾ, ਬੂਰੀ ਮੱਝ ਦੀ ਚੁੰਘਣੀ ਧਾਰ ਹੈ ਜੀ। ਗੱਲ ਕੀ, ਚੰਗੀ ਕਿਤਾਬ ਰੂਹ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਹੋ ਨਿੱਬੜਦੀ ਹੈ। ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਚੰਗੀ ਕਿਤਾਬ ਵਰਗਾ ਹੋਈ ਦੋਸਤ ਨਹੀਂ। ਤੁਹਾਡਾ ਇਹ ਬੇਗਰਜ਼ ਦੋਸਤ, ਤੁਹਾਥੋਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ, ਤੁਹਾਡੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨਿੱਗਰ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾਡਾ ਅਮੀਰ ਤੇ ਮਾਣ-ਮੱਤਾ ਵਿਰਸਾ ਹਨ। ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਸਿਕੰਦਰ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਸਿਕੰਦਰ ਮਹਾਨ ਜਾਂ 'ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਦਿ ਗਰੇਟ' ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਿਕੰਦਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਬਣਨ ਅਤੇ ਐਨੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੋਲ ਉਸਦੇ ਉਸਤਾਦ ਅਰਸਤੂ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਸੀ ਟ੍ਰਾਇ ਦੇ ਯੁੱਧ ਦੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਯੂਨਾਨੀ ਕਵੀ ਹੋਮਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਹਾਕਾਵਿ 'ਇਲੀਅਡ' ਵਿੱਚ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅਰਸਤੂ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ ਸੀ, ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਕੁਝ ਕਲਪਨਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹਕੀਕਤ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨਾਲ ਬਣੀ ਸੀ। ਇਲੀਅਡ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਹਾਕਾਵਿ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਦੇ ਜਜ਼ਬੇ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਟ੍ਰਾਇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਾਲ ਗਰੀਕ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕਜੁਟਤਾ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਸਬਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੁਨੀਆਂ ਜਿੱਤ ਲਈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਕਹਾਣੀ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ।ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਕਦਰ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਤੱਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਨਸਾਨੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਹੈ।ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਦਿਲ ਟੁੰਬਵੇਂ ਫ਼ਿਕਰੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਮਿਲੇ, ਪਰ ਇਹੀ ਉਹ ਫ਼ਿਕਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹੋਰ ਨਜ਼ਦੀਕ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਮੁਸਕਾਨ ਜਾਂ ਦਰਦ ਦਾ ਭੇਦ ਖੋਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ੇਅਰ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿ-
ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਚ ਮਹਿਫੂਜ਼ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ,
ਸਮੁੱਚੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ।
ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਸਾਰੂ ਅਤੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਸੱਚਾ ਦੋਸਤ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸੇਧ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਕੋਈ ਵਾਧੂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਰੁਚੀ ਪਾਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।  ਗੂੜ੍ਹ ਗਿਆਨ ਵਾਸਤੇ ਚੰਗੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਤੋਂ ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਜਾਵੇ ਤੇ ਉਹੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਣ। ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਕਹਾਂਗੀ, ‘‘ਕੋਈ ਮਹਿਬੂਬ ਨੀ ਸੋਹਣਾ ਕਿਤਾਬ ਵਰਗਾ, ਰੰਗ, ਫੁੱਲ ਨੀ ਮਨਮੋਹਣਾ ਕਿਤਾਬ ਵਰਗਾ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਸਾਥ ਦਿੰਦੀਆਂ, ਕੋਈ ਦੋਸਤ ਨੀ ਹੋਣਾ ਕਿਤਾਬ ਵਰਗਾ।’’
ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣ ਦੀ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹੀ ਸਾਡੀਆਂ ਸੱਚੀਆਂ ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਦਿਆਲੂ ਰਹਿਨੁਮਾ ਹਨ। ਅਲੈਗਜ਼ਾਂਦਰ ਐੱਸ. ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ‘‘ਕਿਤਾਬਾਂ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਕੌਮ ਦੀਆਂ ਅਮਰ ਯਾਦਾਂ ਸਾਂਭੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।’’ ਇਹ ਅਮਰ ਯਾਦਾਂ, ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਉਸਾਰੂ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਭਰਪੂਰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸ਼ਮਾਂ ਰੋਸ਼ਨ ਕਰੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ,‘‘ਮੈਂ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਰਾਂਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਉਹ ਹੋਣਗੀਆਂ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਸਵਰਗ ਬਣ ਜਾਏਗਾ।’’
ਗਗਨਦੀਪ ਕੌਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਝਲੂਰ ਬਰਨਾਲਾ ।