ਸੰਪਾਦਕੀ

ਦਿਹਾੜੀਦਾਰ ਸੰਦੀਪ ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਕੰਮ ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਘਰ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਤਾਂ ਘਰ ਦੀ ਨੇ ਬੜੀ ਆਸ ਉਮੀਦ ਨਾਲ ਸੰਦੀਪ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ... ਦੇਖੋ ਜੀ ਅੱਜ ਤਾਂ ਬੇਬੇ ਲਈ  ਸੁਣਨ ਵਾਲੀ (ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੀ) ਮਸ਼ੀਨ ਜ਼ਰੂਰ ਲੈ ਕੇ ਆਇਓ ਜੀ...ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਬੋਲ ਕੇ ਸਿਰ ਦੁਖਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਸੁਣਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ.... ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਦਾ ਪੁੱਛਦੀ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸੋਟੀ ਸਮਝਦੀ ਹੈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੁੱਛਦੀ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਾਣੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇਰੀ ਮਾਂ.... ਸੰਦੀਪ ਘਰ ਵਾਲੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਕੁੱਝ ਨਾ ਬੋਲਿਆ ਤੇ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਸੋਚਣ ਲੱਗਿਆ... ਇਹਨਾਂ ਦਾ (ਘਰਵਾਲੀ ਤੇ ਮਾਂ) ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਦੋਨੋਂ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਸਹੀ ਹਨ... ਮਾਂ ਵਿਚਾਰੀ ਤਾਂ ਬੁਢਾਪੇ ਕਾਰਣ ਕੰਨਾਂ ਤੋਂ ਬੋਲੀ਼ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ  ਨਿਭਾਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਬੇਬੇ ਤੋਂ ਉੱਚਿਤ ਮੋਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ...ਇਹ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਹੀ ਸੁਣਦਾ ਹੈ... ਸੰਦੀਪ ਨੂੰ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖਕੇ ਸੰਦੀਪ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ  ਨੇ ਸੰਦੀਪ ਨੂੰ ਹਲੂਣਾ ਜਿਹਾ ਦਿੱਤਾ.... ਸੰਦੀਪ ਇੱਕਦਮ ਆਪਣੀ ਘਰਵਾਲੀ ਵਾਲੀ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰ ਭਾਗਵਾਨੇ.. ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੁੱਝ ਪੈਸੇ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਅੱਜ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਤੱਕ ਪਿਛਲੇ ਸਾਰੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਪੈਸੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬੇਬੇ ਲਈ ਕੰਨਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਮਸ਼ੀਨ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਘਰ ਆਵਾਂਗਾ.. ਏਨਾ ਕਹਿ ਸੰਦੀਪ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਬੈਠ ਪੈਡਲ ਮਾਰਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੋ ਤੁਰਿਆ....

     ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਵੇਲੇ ਸੰਦੀਪ ਨੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਨੂੰ ਗੁਜ਼ਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ.... ਠੇਕੇਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਮੇਰਾ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਚੁਕਤਾ ਕਰ ਦੇਣਾ... ਮੈਂ ਬੇਬੇ ਲਈ ਕੰਨਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਮਸ਼ੀਨ ਤੇ ਰਾਸ਼ਨ ਲੈ ਕੇ ਘਰ ਜਾਣਾ ਹੈ... ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੰਦੀਪ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਤੇਰਾ ਸਾਰਾ ਹਿਸਾਬ ਚੁਕਤਾ ਕਰ ਦੇਵਾਂਗਾ ਪਰ ਧਿਆਨ ਰੱਖੀਂ ਮੈਂ ਅਡਵਾਂਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿੱਕਾ ਪੈਸਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ....

     ਸ਼ਾਮ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਸੰਦੀਪ ਨੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਫੜੇ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਵੱਡੇ ਕੰਨਾ ਵਾਲੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬੇਬੇ ਲਈ ਕੰਨਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਮਸ਼ੀਨ ਖਰੀਦ ਕੇ ਘਰ ਨੂੰ ਹੋ ਤੁਰਿਆ... ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਹਾਲੇ ਕੁੱਝ ਦੂਰੀ ਤੇ ਹੀ ਗਿਆ ਸੀ... ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਜ਼ੂਮ ਨਾਹਰੇ ਬਾਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ  ਤੰਗ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ... ਸੰਦੀਪ ਸਾਈਕਲ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਉਤਰਦਾ, ਉਸਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭੀੜ ਵਿੱਚ ਘਿਰ ਗਿਆ... ਇੱਕ ਦਮ ਸਾਹਮਣੇ ਪੁਲਿਸ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇਖ ਹਜ਼ੂਮ ਵਿੱਚ ਅਫ਼ਰਾ ਤਫ਼ਰੀ ਮੱਚ ਗਈ... ਸੰਦੀਪ ਕੁੱਝ ਸਮਝਦਾ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਲੱਗੇ ਧੱਕੇ ਕਾਰਣ ਸੰਦੀਪ ਸਾਈਕਲ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਗਿਰ ਗਿਆ.... ਹਜ਼ੂਮ ਵਿੱਚ ਮਚੀ ਭਗਦੜ ਕਾਰਣ ਚੀਖ਼ ਚਿੰਘਾੜਾ ਮੱਚ ਗਿਆ.... ਕੁੱਝ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਇਸ ਭਗਦੜ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਏ (ਜੋ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਦੀ ਟਿਊਸਨ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਨਾਲ਼ ਘਰ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ)... ਇਸ ਹਫੜਾ ਦਫੜੀ ਵਿੱਚ ਸੰਦੀਪ ਦੇ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਟੰਗਿਆ ਬੇਬੇ ਦੀ ਕੰਨਾ ਵਾਲ਼ੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ਾ ਕਿਧਰੇ ਗੁਆਚ ਗਿਆ... ਸੰਦੀਪ ਵੀ ਥੱਲੇ ਡਿੱਗਣ ਕਾਰਣ ਭੀੜ ਵਿੱਚ ਦਰੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ... ਕੁੱਝ ਚੋਟਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਆਪਣੀ ਛਾਪ ਛੱਡ ਚੁੱਕੇ ਸਨ... ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸੰਦੀਪ ਉੱਠਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਸੰਦੀਪ ਦਾ ਸਾਈਕਲ ਨੁਕਸਾਨਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਸੀ.... ਭੀੜ ਦੇ ਟਲਦੇ ਹੀ ਸੰਦੀਪ ਸੰਭਲਿਆ ਤਾਂ ਕੀ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਚੋਟਾਂ ਵੀ ਆਈਆਂ ਸਨ... ਸੰਦੀਪ ਦਾ ਅਚਾਨਕ ਆਪਣੀ ਸਾਇਕਲ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਗਿਆ ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ..ਤੇ ਸਾਈਕਲ ਦੇ ਹੈਂਡਲ ਤੇ ਟੰਗਿਆ ਬੇਬੇ ਦੀ ਕੰਨਾ ਵਾਲ਼ੀ ਮਸ਼ੀਨ ਵਾਲਾ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ਾ ਗ਼ਾਇਬ ਸੀ.... ਸੰਦੀਪ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸੱਟਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਰਦ ਬੇਬੇ ਦੀ ਕੰਨਾ ਵਾਲ਼ੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਗੁੰਮਣ ਦਾ ਹੋ ਰਿਹਾ....ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਕੀ ਜਵਾਬ ਦੇਵਾਂਗਾ...ਉਹ ਤਾਂ ਬੇਬੇ ਦੀ ਕੰਨਾ ਵਾਲ਼ੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀ ਹੋਣੀ ਹੈ... ਵਿਚਾਰਾ ਸੰਦੀਪ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਾ ਟੁੱਟੇ ਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੋ ਤੁਰਿਆ ਸੀ....

ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਨਿੰਮਾ (ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ)

ਮੋਬਾ: 991472183

ਕੁਝ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਇੱਕ ਠੰਢੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਓ-ਭਗਤ ਵੇਖ ਕੇ ਦਿਲ ਬਾਗ਼ੋ-ਬਾਗ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜਾਂਦੇ, ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ ਸਾਡੀ ਬਰਾਦਰੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ੂਬ ਕਸੀਦੇ ਪੜ੍ਹਦੇ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਿਮਾਨ-ਨਵਾਜ਼ੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਵਾਪਸ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪਰਤਿਆ ਤਾਂ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਰਾਜ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਮਿਲਵਰਤਣ ਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਬਾਰੇ ਢੇਰ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸੀਆਂ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਇਵੇਂ ਹੀ ਕੁਝ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਾਜ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਮੈਂ ਫੇਰ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਤਾਂ ਨਾਲ ਬੈਠੇ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਹਾਸਾ ਹੱਸਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, "ਤੁਹਾਡਾ ਵਹਿਮ ਹੀ ਹੈ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਸਾਬ! ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਰੇ ਹੀ ਟੂਰਿਸਟਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਇਸਲਈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਤੇ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਹੈ।" ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਹੋਰ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਉਹਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ "ਮੈਨੂੰ ਪੰਜ-ਛੇ ਵਾਰ ਉੱਥੇ ਜਾਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਤੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਵੇਖਿਐ। ਉਹ ਹਰ ਯਾਤਰੀ ਨੂੰ ਗਲਵੱਕੜੀ 'ਚ ਲੈਂਦੇ ਨੇ ਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਜਦੋਂ ਹੋਰ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਨੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਛੋਹ ਨੂੰ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੋਂ ਝਾੜਦੇ ਹੋਏ ਅਗਲੇ ਨਾਲ ਬਗਲਗੀਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਨੇ...।" ਹੁਣ ਮੈਂ ਦੁਬਿਧਾ ਵਿੱਚ ਸਾਂ, ਅਸਲੀਅਤ ਜਾਣਨ ਪਿੱਛੋਂ...।

ਪ੍ਰੋ. ਨਵ ਸੰਗੀਤ ਸਿੰਘ 

 ਅਕਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ- 151302 (ਬਠਿੰਡਾ) 9417692015.

ਸਾਲਾਨਾ ਪੇਪਰ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਅੰਗਰੇਜੀ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਔਖੇ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਰਿਜਲਟ ਵਧੀਆ ਆਵੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਨੈਸ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਾ ਡਰ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪੀਰੀਅਡ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਐਡਜਸਟਮੈਂਟ ਵੀ ਬੋਰਡ ਦੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਉਣੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਆਰਟ ਐਂਡ ਕਰਾਫਟ ਦਾ ਪੀਰੀਅਡ ਵੀ ਮੰਗ ਕੇ ਲਾਉਣਾ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪਾਸ ਹੋ ਜਾਣ। ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦਿਆ ਮੈਥ, ਸਾਇੰਸ ਵਰਗੇ ਔਖੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਤਕਰਾਰ ਹੋ ਜਾਣਾ ਕਿ ਬੋਰਡ ਦੀ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਪੀਰੀਅਡ ਲਾਉਣਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਵਰਤਾਰੇ ਦਾ ਅਨੰਦ ਵੀ ਮਾਣਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਅਧਿਆਪਕ ਪੀਰੀਅਡ ਲੈਣ ਲਈ ਆਪਸੀ ਬਹਿਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਦੇ ਜਿਆਦਾ ਪੀਰੀਅਡ, ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਅਕੇਵਾ ਮਹਿਸੂਸ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਪੇਪਰ ਦੇ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਸਾਰਾ ਪੇਪਰ ਆਉਂਦਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜੋ ਖੁਸ਼ੀ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਖੇੜਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਬਿਆਨ ਕਰਨੋ ਬਾਹਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੇਪਰ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਉਹ ਕਹਿਣਗੇ ਮੈਡਮ ਇਹ ਤੁਸੀਂ ਜਿੰਨ੍ਹਾ ਪੜਾਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਪੇਪਰ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਜੀ, ਪੇਪਰ ਤਾਂ ਬੜਾ ਸਿਰਾ ਹੋਇਆ ਜੀ, ਇਹੋ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਔਖੇ ਹੋ ਕੇ ਪੀਰੀਅਡ ਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਖਤੀ ਕਰਕੇ ਔਖੇ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਪੀਰੀਅਡ ਮੰਗ ਕੇ ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਪੜਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਮੂੰਹ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਇਹ ਤਾਂ ਮੰਗਤੇ ਨੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਪੀਰੀਅਡ ਮੰਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ ਅਸੀਂ ਖੇਡਣਾ ਸੀ, ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਸਮਝ ਨਾ ਆਈ ਪਰ ਨਾਲ ਬੈਠੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਆਗਿਆਕਾਰ ਕਹਾਉਣ ਲਈ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਲਾਈ ਮੈਡਮ ਜੀ, ਇਹ ਥੋਨੂੰ ਮੰਗਤਾ ਕਹਿੰਦਾ ਜੀ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕੀ “ ਮੰਗਤਾ ” । ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂ ਬੇਟੇ ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ? ਕੀ ਕਹਿੰਦਾ ਐ || ਉਸ ਨੇ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਨਾਲ ਨੀਵੀਂ ਪਾ ਕੇ ਡਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਮੈਡਮ ਜੀ ਮੈ ਕੱਲਾ ਥੋੜਾ ਕਹਿੰਦਾ ਸਾਰੀ ਜਮਾਤ ਹੀ ਕਹਿੰਦੀ ਐ || ਕੀ ਕਹਿੰਦੀ ਐ, ਮੈਡਮ ਦਸਵੀਂ ਵਾਲੇ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਐ, ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਐ? ਮੰਗਤੇ ਜੀ, ਮੰਗਤੇ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਕਲਾਸ ਇੱਕ ਦਮ ਬੋਲਣ ਲੱਗੀ, ਤੁਸੀਂ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਪੀਰੀਅਡ ਮੰਗ-ਮੰਗ ਕੇ ਲਾਉਂਦੇ ਹੋ ਨਾ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਥੋਨੂੰ ਬੱਚੇ ਪੀਰੀਅਡ ਦੇ ਮੰਗਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬੱਚਿਆ ਮੂੰਹੋ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁੱਸਾ ਵੀ ਆਇਆ ਤੇ ਹਾਸਾ ਵੀ। ਮੈਂ ਦੋਨੋ ਹੱਥ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਕਰਕੇ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ ਰੱਬ ਥੋਨੂੰ ਵੀ ਮੇਰੇ ਵਾਂਗੂ ਮੰਗਤਾ ਬਣਾਣੇ। ਸਾਰੀ ਜਮਾਤ ਹੱਸਣ ਲੱਗੀ ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬੋਲਿਆ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਖਿਡਾਇਆ ਵੀ ਕਰਾਂਗੇ ਤੇ ਪੜਾਇਆ ਵੀ ਕਰਾਂਗੇ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਖੇਡਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਚੱਲੋ ਅੱਜ ਆਪਾ ਖੇਡਦੇ ਹਾ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਹੋ-ਹੋ-ਹੋ ਕਰਦੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਗਰਾਉਂਡ ਵੱਲ ਦੋੜੇ ਪੂਰਾ ਪੀਰੀਅਡ ਖੇਡ ਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਅਸੀਂ ਘਰੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਦਿੱਤਾ ਕੰਮ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਆਵਾਂਗੇ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਥੋੜਾ ਖਿਡਾਇਆ ਕਰੋ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੇਡਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਮਨ ਨੂੰ ਬੜਾ ਸਕੂਨ ਮਿਲਿਆ। ਜਿਹੜੇ ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਬਾਅਦ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਭੱਜ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਆ ਕੇ ਕਿਹਾ ਜੇਕਰ ਰੋਜ ਖਿਡਾਉਣ ਲੱਗਗੇ ਫੇਰ ਨਹੀਂ ਜੀ ਭੱਜਦੇ। ਪੜ੍ਹ-ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅੱਕ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਭੱਜਣ ਨੂੰ ਜੀ ਕਰਦਾ। ਰੋਜ ਭੱਜਣ ਵਾਲੇ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਬੜੀਆ ਮੱਲਾ ਮਾਰਨ ਲੱਗੇ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਕਿੰਨ੍ਹੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ, ਖੇਡਾਂ ਤੇ ਹੋ ਝੂਲੇ ਪੀਘਾਂ ਦਿਲ ਖਿੱਚਣੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ ਤਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਦੇ ਅਕੇਵਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬੇਟਾ ਯਾਦ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਖੇਡਾਂ ਵਾਲਾ ਪੀਰੀਅਡ ਕੋਈ ਹੋਰ ਅਧਿਆਪਕ ਲੈ ਕੇ ਪੜਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਘਰ ਆ ਕੇ ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਕਦੀ ਰੋਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਸਾਨੂੰ ਮੈਡਮ ਨੇ ਖੇਡਣ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਉਣਾ ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਡਾ ਖੇਡਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਵੀ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਹਲਾ ਬੈਠ ਕੇ ਆਰਾਮ ਕਰੇ, ਸਾਥੀ ਆਧਿਆਪਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰੇ ਜਾਂ ਸਕੂਲ ਦੇ ਹੋਰ ਕੰਮ ਜੋ ਘਰ ਜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਪੇਪਰ ਚੈਕ ਕਰਨੇ ਡਾਇਰੀ ਲਿਖਣੀ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜਨੀਆਂ ਆਦਿ। ਪਰ ਉਹ ਤੁਹਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੜ੍ਹ ਜਾਣ, ਕਿਤੇ ਫੇਲ ਨਾ ਹੋ ਜਾਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਲੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਿਆ ਕਰੋ ਤੇ ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰਿਆ ਕਰੋ।    ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਫਰੀਦਕੋਟ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਕੋਈ ਕਰੀਬੀ, ਦੋਸਤ, ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੇਧਿਆਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਥੋੜੀ ਦੂਰੀ ਬਣਾ ਲਉ। ਸਮਾਂ ਲੰਘਣ 'ਤੇ ਜੇਕਰ ਇਹੀ ਵਤੀਰਾ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਕਹੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਤੋਰ ਵਿਚ ਮਸਤ ਹੋ ਜਾਉ।

ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਰ ਕੋਈ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਨਫ਼ਰਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਕਈਆਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਇੱਕ ਦੀ ਸਿਫਤ ਕਰੀ ਜਾਣਾ। ਕਈ ਗੁਣ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਅਗਲਾ ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੀ ਝੂਠੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਤਰਕ ਹੋ ਜਾਉ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਸਹੀ ਰਾਇ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਅਸੀਂ ਬਹੁਤੇ ਦੁੱਖੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦੀਆਂ ਪਾਲੀਆਂ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਕਰਕੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਬਹੁਤ ਤੇਹ ਕਰਦੇ ਹਾਂ,ਪਰ ਅਗਲਾ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਉਨਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਜਿਨਾਂ ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ ਦਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦੁੱਖੀ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਸੋਚਿਆਂ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਿਆਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇੱਕ ਤਰਫ਼ਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 

ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਦਿਲੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀ ਅਗਲਾ ਵੀ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਦਿਲੋਂ ਹੀ ਕਰੇ, ਇਹ ਅਗਲੇ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ। ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਬੰਦਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਸਕਦਾ। ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਆਪਣੇਪਨ ਵਿਚ ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਅਤੇ ਦਿਲ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?

ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਆਦਤਾਂ ਵੱਖੋਂ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਕਈਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਪਸੰਦ-ਨਾਪਸੰਦ ਸਾਡਾ ਨਿੱਜੀ ਮਸਲਾ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਅਗਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਵੀ ਨਿੱਜੀ ਮਸਲਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ 'ਤੇ ਖਰਾ ਉਤਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਆਰ 'ਤੇ ਖਰੇ ਉਤਰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਨਹੀਂ? 

ਇਹ ਸਭ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਸਮਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਲੇਸ਼ ਲੈਣ ਦੇਣ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਦੀ ਕੁਝ ਵਾਧੇ ਘਾਟੇ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਮਸਲੇ ਆਪੇ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਮੈਂ ਇਹ ਸੋਚਾਂ ਕਿ ਅਗਲੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਤੱਕ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੁੱਛ ਕੇ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹਾਂ, ਇੰਝ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਆਪ ਵਧਾਵਾਗੀ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ ਹੈ, ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀ ਕਿ ਅਗਲੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਤੁਹਾਡੀ ਹੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਵੇਗੀ। ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਸਭ ਦੀਆਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਤੁਸੀਂ ਰਿਸ਼ਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਨਿਭਾਅ ਕੇ ਵੇਖੋ ਤਾਂ ਸਹੀ, ਰੂਹ ਵਿੱਚ ਖੇੜਾ ਆਵੇਗਾ। ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਚਮਕ ਦੁਗਣੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਵੈਰ ਵਿਰੋਧ ਮਿਟੇਗਾ। ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝਾਂ ਪੱਕੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ, ਦੁੱਖ ਅਤੇ  ਮਾਨਸਿਕ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਘੱਟਣਗੀਆ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਚਾਰ ਸਭ ਦੇ ਸੁਣੋ,ਪਰ ਮਰਜ਼ੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਕਰੋ। 

ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗੇ ਉਹੀ ਕਰੋ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਫਿਰਨਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਮੰਨ ਕੇ ਇਹ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾ ਝੂਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਹੋ। ਆਪ ਵੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ। ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ 'ਤੇ ਪੂਰੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਆਪ ਵੀ ਸੁਚੇਤ ਰਹੋ। 

            ਪਰਵੀਨ ਕੌਰ ਸਿੱਧੂ

            8146536200

ਗਨਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੇ ਆਈ  ਸਿੰਮੀ ਬੜੀ ਖੁਸ਼ ਸੀ।ਸੱਸ ਨੇ ਚਾਂਈ ਚਾਂਈ ਪਾਣੀ ਵਾਰ ਕੇ ਪੀਤਾ।ਸਿੰਮੀ ਦੇ ਮਾਂਬਾਪ ਨੇ ਵਿਆਹ  ਤੇ ਖੂਬ ਪੈਸਾ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ।ਗਹਿਣੇ ਕਪੜੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾ ਛੱਡੀ । ਦਾਜ ਨਾਲ ਘਰ ਭਰ ਦਿੱਤਾ।  ਮਿੰਟੂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਸਿੰਮੀ ਦੇ ਮਗਰ ਮਗਰ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਮਾਂ ਵਲ  ਉਸਦਾ ਧਿਆਨ ਘੱਟ  ਹੋ ਗਿਆ।।ਹੁਣ ਸਿੰਮੀ ਤੇ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਮਿੰਟੂ ਨੇ ਹਨੀਮੂਨ ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਇਕ ਹਫਤੇ ਦਾ  ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ। ਸੱਸ ਨੇ ਸਿੰਮੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ-ਪੁੱਤ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ ਗਹਿਣੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਜਾਈ ਦੇ,ਮੈਨੂੰ ਫੜਾ ਦੇ ਸਾਂਭ ਲਵਾਂ। ਸਿੰਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ-ਮਾਂਜੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਗਹਿਣੇ ਬੈੰਕ ਲੌਕਰ ਵਿੱਚ ਰਖਵਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਮਿੰਟੂ  ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਚੜ ਗਿਆ।ਕਹਿੰਦਾ  ਸਿੰਮੀ  ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ  ਤੂੰ ਦੱਸ ਦਿੰਦੀ ।  ਮਾਂ ਨੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਭੜਕਾ ਦਿੱਤਾ- ਦੇਖ ਲਿਆ ਪੁੱਤਰਾ ਪੈਰ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਨੂੰ ਸਿਰ ਤੇ ਰੱਖੀ ਫਿਰਦਾ ਸੀ।ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਣਾ ਸੀ ਤਾਂ ਘਟੋ ਘਟ ਤੈਨੂੰ ਤਾਂ ਪੁੱਛ ਲੈਂਦੀ।ਬੋਲ ਬੁਲਾਰਾ ਵੱਧ ਗਿਆ।ਮਿੰਟੂ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਿੰਮੀ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਘਰੋ ਬਾਹਰ ਨਿੱਕਲ ਗਿਆ।ਸਿੰਮੀ ਪਿੱਛੇ ਖੜ੍ਹੀ  ਖੁਸ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਸੱਸ ਵਿੱਚ ਜਾ ਲੱਗੀ ਤੇ ਸੱਸ ਡਿੱਗ ਪਈ। ਸੱਸ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਕਰਕੇ ਖੂਨ ਵਗਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ।ਸਿੰਮੀ ਨੇ ਫਟਾਫਟ  ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਕਪੜਾ ਬੰਨਿਆ ਤੇ ਬਾਹਰ ਖੜੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਲੈ ਗਈ।

ਸਿੰਮੀ ਨੇ ਮਿੰਟੂ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ।ਮਿੰਟੂ  ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚ  ਗਿਆ। ਡਾਕਟਰ ਨੇ  ਸਿੰਮੀ  ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਮਿੰਟੂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਇਹ  ਵਕਤ ਤੇ ਨਾ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਣਾ ਸੀ।ਮਿੰਟੂ ਨੇ  ਪਛਤਾਵੇ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸਿੰਮੀ ਨੂੰ ਗਲਵਕੜੀ ਪਾ ਲਈ।ਸਿੰਮੀ ਦੀ ਸੱਸ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਆ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ।ਉਸਨੇ ਸਿੰਮੀ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਚੁੰਮਿਆ ਤੇ ਮਿੰਟੂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਪੁੱਤ ਇਹ  ਪੈਰ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਨਹੀਂ ,ਸਾਡਾ ਮਾਨ ਹੈ ,ਸਾਡੇ ਸਿਰ ਦਾ ਤਾਜ ਹੈ।

ਬਲਰਾਜ ਚੰਦੇਲ ਜੰਲਧਰ।

ਚੱਲ ਅੱਜ ਤੈਨੂੰ ਕਿਤੇ ਘੁੰਮਾਂ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹਾਂ। ਤੂੰ ਵੀ ਕਹੇਂਗੀ ਕਿ ਕਿੱਦਾਂ ਦਾ ਘਰਵਾਲ਼ਾ ਮਿਲ਼ ਗਿਆ। ਹਨੀਮੂਨ ਤਾਂ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਿਤੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਵੀ ਘੁੰਮਾਉਣ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਗਿਆ। ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਕੁੱਝ ਕੁ ਜਕਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਨਵੇਲੀ ਘਰਵਾਲ਼ੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ।

           ਨਹੀਂ, ਨਹੀਂ,ਜੀ । ਏਹੋ ਜਿਹੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਸਮਾਂ ਹੋਇਆ ਓਦੋਂ ਘੁੰਮ ਆਵਾਂਗੇ। ਕੰਮ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਬਿਲਕੁੱਲ ਠੀਕ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੋ।

ਪਤਨੀ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ਼ ਕਿਹਾ।

         ਓਹ,ਦਰਅਸਲ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ਟ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਵਧੇਰੇ ਹੀ ਖਰਚਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਹਨੀਮੂਨ ਲਈ ਕੋਈ ਵਧੀਆ ਯੋਜਨਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਿਆ। ਉੱਤੋਂ ਕੰਮ ਤੋਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤੇ ਜੇਕਰ ਹੁਣ ਛੁੱਟੀਆਂ ਲਵਾਂਗਾ ਤਾਂ ਤਨਖਾਹ 'ਚੋਂ ਕੁੱਝ ਪੱਲੇ ਨਹੀ ਪੈਣਾ। ਇਸ ਲਈ..... ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲਿਆ।

                  ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਜੀ। ਤੁਸੀਂ ਹਜੇ ਮਨ ਲਗਾ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰੋ। ਜਦੋਂ ਸੰਭਵ ਹੋਇਆ ਚੱਲ ਪਵਾਂਗੇ ਕਿਤੇ। ਵੈਸੇ ਕਿਤੇ ਜਾਣਾ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੱਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਮਿਲ਼ ਕੇ ਘਰ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲਣੀ ਹੈ। ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ਼ ਕਿਹਾ। 

                 ਤੂੰ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਮਝਦਾਰ ਹੈਂ। ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਮੈਂ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ ਕਿ ਤੇਰੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ੌਂਕ ਤੇ ਸੁਪਨੇ ਪੂਰੇ ਕਰ ਸਕਾਂ। 'ਤੇ ਹਾਂ....! ਅੱਜ ਆਪਾਂ ਰਾਤ ਦੀ ਰੋਟੀ ਬਾਹਰ ਖਾ ਕੇ ਆਵਾਂਗੇ। ਤੂੰ ਤਿਆਰ ਰਹੀਂ। ਐਨਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਰ ਹੀ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਦਾ ਮਨ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ਼ ਭਰ ਗਿਆ ਸੀ।

            ਜੀ, ਉਹ ਤਾਂ ਠੀਕ ਹੈ। ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੇਰੀ ਪਸੰਦ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਚੱਲਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਹੱਸਦੇ ਹੋਏ ਬੋਲੀ।

                  ਠੀਕ ਹੈ....... ਸੋਚਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੰਮ ਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹੇਗੀ! ਜੇ ਕਿਤੇ ਪੈਸੇ ਘੱਟ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਸੋਚੇਗੀ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ। ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਰੁਪਏ ਉਧਾਰ ਫੜ ਲਏ।

                ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਘਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸੋਹਣਾ ਸੂਟ ਪਾ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ ਤਾਂ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਹਾਂਜੀ ਦੱਸੋ ਜਨਾਬ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਹੈ?

               " ਗੁਰਦੁਆਰੇ।" ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸ਼ਾਂਤ ਚਿੱਤ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲੀ।

                ਹੈਂ! ਗੁਰੂਦੁਵਾਰੇ..?

ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਕਿਹਾ।

               ਹਾਂਜੀ, ਗੁਰੂਦਵਾਰੇ। ਅਸੀਂ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬਾਹਰ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਸੱਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂਦਵਾਰੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਤੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਰਗਾ ਲੰਗਰ ਛਕਾਂਗੇ। ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਇਹੀ ਇੱਛਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਰਜ਼ੀ। ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ।

               ਵਾਹ...! ਐਡੀ ਉੱਚੀ ਸੁੱਚੀ ਸੋਚ। ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਐਨਾ ਹੀ ਕਿਹਾ। ਹੁਣ ਉਹ  ਮੋਟਸਾਈਕਲ ਸਟਾਰਟ ਕਰਕੇ ਸਾਰੀਆਂ ਫ਼ਿਕਰਾਂ ਤੇ ਸੋਚਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨਾਲ ਗੁਰੂਦੁਆਰੇ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਿਆ।

ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ ਧੀਮਾਨ,ਸ਼ੇਰਪੁਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ , ਸੰ:9464633059

 'ਅਖਾੜਾ' ਸ਼ਬਦ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ?

      (ਸਾਡੀ ਮੌਜੂਦਾ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰੀ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ)

           ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਖੁਰਾ-ਖੋਜ ਲੱਭਣ ਸਮੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ-ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਅਕਸਰ ਦਿਸ਼ਾਹੀਣ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੱਦ ਤੋਂ ਪਾਰ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਲਗ-ਪਗ ਅਸਫਲ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਭਟਕਣ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅੱਕੀਂ-ਪਲ਼ਾਹੀਂ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਮਾਰਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ: .ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ। ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਹੈ- ਅਖਾੜਾ। ਅੱਜ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਅਜੋਕੇ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਅੰਜਾਮ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸ਼ਬਦਕਾਰੀ ਸਾਡੇ ਵੱਡੇ-ਵਡੇਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ? 

        ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ-  ਅਕਸ਼+ਵਾਟ (अक्ष+वाट) ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ-ਕੋਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ "ਅਕਸ਼" ਦੇ ਕੁੱਲ ਪੰਦਰਾਂ ਦੇ ਕਰੀਬ ਅਰਥ ਦੱਸੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ- ਗੱਡੀ ਦੀ ਧੁਰੀ ਜਾਂ ਧੁਰਾ, ਤੱਕੜੀ ਦੀ ਡੰਡੀ, ਰੁਦਰਾਕਸ਼, ਗਿਆਨ, ਚੌਸਰ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ ਪਾਸਾ ਜਾਂ ਪਾਸ਼ਾ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ 'ਪਾਸ਼ਕ' ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ), ਗਰੁੜ, ਕਨੂੰਨੀ ਕਾਰਜ-ਵਿਧੀ (ਮੁਕੱਦਮਾ) ਆਦਿ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇੱਥੇ ਕਿਧਰੇ ਵੀ "ਅਕਸ਼ਵਾਟ" ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ 'ਅਖਾੜਾ' ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਹਾਂ ਇਸ ਵਿਚਲੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਅਕਸ਼ ਦੇ ਅਰਥ 'ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ ਪਾਸਾ' (ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਦੋ ਤੋਂ ਛੇ ਤੱਕ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜਾਂ ਬਿੰਦੀਆਂ ਉੱਕਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ) ਅਤੇ ਇਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ-ਵਿਸਤਾਰ ਵਜੋਂ ਅਕਸ਼ਵਾਟ (अक्ष:वाट:) ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ "ਜੂਆਖ਼ਾਨਾ" ਜਾਂ "ਜੂਏ ਦੀ ਮੇਜ਼" ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਾਡਾ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ 'ਅਖਾੜਾ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਨਿਰੁਕਤੀ ਨੂੰ ਮਨ-ਚਿਤਵੇ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਰਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ: ਅਕਸ਼ਵਾਟ: >ਅੱਖਾਡਾਅ (अक्खाडअ) > ਅਖਾੜਾ ਅਰਥਾਤ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਤੋਂ 'ਅੱਖਾਡਅ' ਅਤੇ ਫਿਰ ਅੱਖਾਡਅ ਤੋਂ 'ਅਖਾੜਾ' ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ "ਅਖਾੜਾ" ਸ਼ਬਦ ਪਹਿਲਾਂ ਜੂਏ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸੀ ਪਰ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਜਾਂ ਘੋਲ਼/ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਆਦਿ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ।

        ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ-ਕੋਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਭਾਵੇਂ ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਿਆ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ 'ਅਕਸ਼' ਅਰਥਾਤ 'ਪਾਸਾ' ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ 'ਅਕਸ਼ਿ' ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਰਥ "ਅੱਖ" ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਉਪਰੋਕਤ ਲੇਖਕ ਦੁਆਰਾ ਚਿਤਵੇ ਹੋਏ ਅਰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 'ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ ਪਾਸਾ' ਨਹੀਂ ਹਨ ਸਗੋਂ ਇੱਥੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ "ਅੱਖ" ਹਨ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚਲੀ 'ਕਸ਼ੈ' (क्ष) ਅੱਖਰ ਦੀ ਧੁਨੀ ਅਕਸਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ 'ਖ'  ਦੀ ਧੁਨੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਕਸ਼ਿਵਾਟ (ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰੂਪ ਅਕਸ਼ਵਾਟ) ਤੋਂ ਬਣੇ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਅੱਖ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ: ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਥਾਨ ਦੇ ਆਲ਼ੇ-ਦੁਆਲ਼ੇ ਬੈਠ ਕੇ ਰੰਗ-ਮੰਚ 'ਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪ੍ਰਕਾਰਜ ਨੂੰ "ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਲੋਕ" ਅਰਥਾਤ "ਦਰਸ਼ਕ"। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ''ਅਕਸ਼ਿਵਾਟ' ਤੋਂ ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗੇੜ ਨਾਲ਼ ਜਾਂ ਲੋਕ-ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਸੁਖੈਨਤਾ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਹਾਰੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਜਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸਬੂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ 'ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਦਵਾਨ 'ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮ ਦੇਵ ਪਾਰਾਸ਼ਰ' (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤਥਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕੇ ਸੰਬੰਧ) ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ "ਅਖਾੜਾ" ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ 'ਅਕਸ਼ਵਾਟ' ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਵਿਚਲੇ ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦ 'ਵਾਟ' ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ- ਵਾੜ, ਘੇਰਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕਰਤੱਬ ਨੂੰ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਆਦਿ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਕੁਝ ਭਾਗ।

       ਪਰ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਸ ਲੇਖ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਦਾ ਮੱਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ 'ਅਕਸ਼' ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਗਏ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚਲੇ ਇੱਕ ਅਰਥ, "ਚੌਸਰ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ ਪਾਸਾ" ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਖੇਡਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਕੇ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੋਲ਼ੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਅਖਾੜਾ' ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਸ਼ਬਦ ਹੋਰ ਖੇਡਾਂ /ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਜਾਂ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਆਦਿ ਨਾਲ਼ ਵੀ ਜੋੜਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। 

        ਮੇਰੀ ਜਾਚੇ  ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਦਲੀਲ ਉੱਕਾ ਹੀ ਨਿਰਮੂਲ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਕਦੇ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਏਨੀ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਕਿ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕ ਵੀ ਇਹ ਖੇਡ ਖੇਡਦੇ ਹੋਣਗੇ ਜਾਂ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਇਸ ਖੇਡ ਨੂੰ ਖੇਡਦਿਆਂ ਦੇਖਣ ਲਈ ਜਾਇਆ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹੋਣਗੇ ਜਾਂ ਇਸ ਖੇਡ  ਦਾ ਨਾਂ ਤੱਕ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਇਹ ਖੇਡ ਤਾਂ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਜਾਂ ਰਾਜੇ-ਰਜਵਾੜਿਆਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਰਹੀ ਹੈ ਜਦਕਿ 'ਅਖਾੜਾ' ਸ਼ਬਦ ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਆਮ ਲੋਕ ਵੀ ਪਿਛਲੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਕਫ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਅਖਾੜਾ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੇ ਕਰਤੱਬ ਦਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਲੋਕ ਕੌਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਅਖਾੜੇ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ। 

          ਸੋ, ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਪਰੋਕਤ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗ਼ਲਤ-ਫ਼ਹਿਮੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਧੱਕੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ "ਅਕਸ਼ਵਾਟ" ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਮੂਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਜੂਏ ਦੀ ਖੇਡ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਰ ਕੇ ਦਰਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ 'ਅਕਸ਼ਵਾਟ' ਇੱਕ ਦੋ-ਅਰਥੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਪਰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੇਖਕ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ 'ਜੂਏਖ਼ਾਨੇ' ਵਾਲ਼ੇ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅਰਥ ਹੀ ਦਰਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਜਾਂ ਸਟੇਜ ਵਾਲ਼ੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਹ ਇਸ ਦੇ 'ਜੂਏਖ਼ਾਨੇ' ਵਾਲ਼ੇ ਅਰਥਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਉਪਜਿਆ ਹੋਇਆ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ।  

         ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ-ਨਾਟਕ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਾਹਰ ਹੈ ਕਿ ਨਾਟਕ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੇਖਿਆ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। 

         ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਕਸ਼ਿ (ਅੱਖ) ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਅਰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਹੋਏ- ਉਹ ਸਟੇਜ/ਰੰਗ-ਮੰਚ/ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਥਾਂ ਜਿਸ ਦੇ ਦੁਆਲ਼ੇ ਬੈਠ ਕੇ ਦਰਸ਼ਕ ਦੰਗਲ਼, ਘੋਲ਼ ਜਾਂ ਨਾਟਕ ਆਦਿ ਦੇਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੋਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ ਅਰਥ ਹੀ ਦੱਸੇ ਗਏ ਹਨ- 

੧. ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੁਲ਼ਨ, ਦੰਗਲ਼ ਜਾਂ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਜਾਂ ਪਿੜ।

੨. ਰੰਗ-ਭੂਮੀ, ਸਟੇਜ, ਜਿੱਥੇ ਨਾਟਕ ਖੇਡਿਆ ਜਾਵੇ।

੩. ਸਾਧੂ-ਸੰਪਰਦਾ ਦੀ ਕੋਈ ਮੰਡਲੀ ਜਾਂ ਡੇਰਾ।    

         ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਜੀ.ਐੱਸ. ਰਿਆਲ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ 'ਨਿਰੁਕਤ ਕੋਸ਼' ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਬਦ  ਦੇ ਉਪਰੋਕਤ ਤਿੰਨ ਅਰਥ ਹੀ ਦੱਸੇ ਹਨ। 

        ਤੀਜੇ, ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੇ 'ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼' ਅਨੁਸਾਰ ਤਾਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਣਿਆ ਹੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਕਸ਼ਾਰਾ (अक्षारा=ਅਕਸ਼ਿ+ਆਰਾ) ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 'ਅਕਸ਼ਿ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਅਰਥ ਪ੍ਰਤੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਰਥਾਤ  ਅਕਸ਼ਿ+ਆਰਾ (ਦੇਖਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ਾ ਭਾਵ ਕੋਈ ਖੇਡ-ਤਮਾਸ਼ਾ/ਦੰਗਲ਼/ਨਾਟਕ ਆਦਿ)। ਅਕਸ਼ਿ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਿਹਾਰੀ ਅਕਸ਼ਿਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਵਾਂਗ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੋ ਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਪਰੋਕਤ ਦੋਂਹਾਂ ਕੋਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼-ਨਾਲ਼ 'ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼' ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਸਰ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕੋਈ ਵੀ ਅਰਥ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਹਨ।

         ਸੋ, ਉਪਰੋਕਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਉਤਪਤੀ/ਨਿਰੁਕਤਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮਾਜ ਦੀ ਰਹਿਣੀ-ਬਹਿਣੀ, ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਪੱਖਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਵੀ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਉਤਪਤੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਅਖਾੜਾ (ਅਕਸ਼+ਵਾਟ) ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਲੇ 'ਵਾਟ' ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਜਾਣਨੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ਜਿਸ ਤੋਂ  ਇਹ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਵੇਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ। 

       'ਵਾਟ' ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਹੀ 'ਵਟ੍' ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ- ਘੇਰਾ ਪਾਉਣਾ ਜਾਂ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਲੈਣਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ  ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ- ਵਾੜ, ਘੇਰਾ, ਘੇਰੀ ਹੋਈ ਥਾਂ; ਉਹ ਥਾਂ ਜਿਸ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਜਾਂ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ।  ਵਾੜਾ (ਪਸੂਆਂ ਦਾ) ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਇਸੇ ਵਾਟ ਜਾਂ ਵਾੜ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਸੂਆਂ ਦੀ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਲਈ ਸੰਬੰਧਿਤ ਥਾਂ ਦੇ ਆਲ਼ੇ-ਦੁਆਲ਼ੇ ਪੁਰਾਤਨ ਲੋਕ ਸੰਘਣੀ ਵਾੜ ਹੀ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਕੱਚੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਉਸਾਰ ਲਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਵਾੜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਹੀ ਵਾੜਾ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ਼-ਨਾਲ਼ ਇਸ ਵਾੜ ਜਾਂ ਵਾੜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਆਦਿ ਵੀ ਬਦਲਦੇ ਗਏ। 

         ਹੁਣ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਲੀ ਟ ਦੀ ਧੁਨੀ ੜ ਦੀ ਧੁਨੀ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲੀ ਹੈ? ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ੜ ਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਧੁਨੀ ਜਾਂ ਅੱਖਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਟ, ਡ ਅਤੇ ਰ ਆਦਿ ਧੁਨੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ/ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ੜ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀਆਂ  ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਵਟ (वट:) ਤੋਂ ਬੋਹੜ, ਪੀਰ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) ਤੋਂ ਪੀੜ (ਦੁੱਖ), ਪੇਡਾ (ਸੰ.) ਤੋਂ ਪੇੜ (ਰੁੱਖ), ਘਟ (ਸੰ.) ਤੋਂ ਘੜਾ; ਘਟਿਕਾ ਤੋਂ ਘੜੀ (24 ਮਿੰਟ ਦਾ ਸਮਾਂ), ਘੋਟ (घोट:) ਜਾਂ ਘੋਟਕ (घोटक:) ਤੋਂ ਘੋੜਾ, ਸ਼ਕਟ (शक‍ट) ਤੋਂ ਛਕੜਾ, ਨਾਡਿ (नाडि:) ਤੋੰ ਨਾੜੀ (ਕਣਕ ਦੀ ਨਾੜ) ਆਦਿ।

        ਉਪਰੋਕਤ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਬਣਾਏ ਗਏ ਅਖਾੜਿਆਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਨਾਟਕ ਆਦਿ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਥਾਂ ਵੀ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸੋ, ਮੂਲ ਮੁੱਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਕਸ਼ ਜਾਂ ਅਕਸ਼ਿ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਇੱਥੇ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਚੌਸਰ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਆਦਿ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਸਗੋਂ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ- ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਅਰਥਾਤ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੰਚ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਲ਼ੇ-ਦੁਆਲ਼ੇ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਦਰਸ਼ਕ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਕਸ਼ਿ (ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ) ਅਤੇ ਵਾਟ (ਮੰਚ) ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਅਕਸ਼ਿਵਾਟ/ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਸੰਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 

        ਅਖਾੜੇ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਸੁੱਕੇ ਹੋਏ ਛੱਪੜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੀ ਇਹ ਖੇਡ-ਤਮਾਸ਼ੇ ਜਾਂ ਨਾਟਕ ਆਦਿ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਛੱਪੜ ਨੂੰ ਹੀ ਇੱਕ ਬਣੇ-ਬਣਾਏ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਛੱਪੜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੰਚ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਕ ਉਸ ਦੇ ਆਲ਼ੇ-ਦੁਆਲ਼ੇ ਬੈਠ ਕੇ ਨਾਟਕ ਜਾਂ ਖੇਡ-ਤਮਾਸ਼ਿਆਂ ਆਦਿ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਸਨ।  

           ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਾਰਨ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤੇ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਨੂੰ ਫਰੋਲ਼ਦਿਆਂ ਅਕਸਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ ਆਦਿ ਨਾਲ਼ ਜੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦਾ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅਰਥਾਂ ਨਾਲ਼ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਵੀ ਕੋਈ ਵਾਹ-ਵਾਸਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਚਾਸ਼ਨੀ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਕਹੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦੀ ਕਵਾਇਦ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਹੀ ਜੇਕਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਜਾਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਨਾਲ਼ ਕੀ ਸੰਬੰਧ ਹੈ? ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਖੇਡਣ ਲਈ ਥਾਂ ਘੇਰਨ ਜਾਂ ਅਖਾੜਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਉਹ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਕਮਰੇ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਬੜੀ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਖੇਡੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। 

       ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ 'ਅਖਾੜਾ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਤਾਂ ਇਸ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਹੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ:

        ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਦੂਜਾ ਅਵਰੁ ਨਾ ਕੋਈ

        ਸਭੁ ਤੇਰਾ ਖੇਲੁ ਅਖਾੜਾ ਜੀਉ॥

             ਜੇਕਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਉਪਰੋਕਤ ਤਿੰਨੇ ਕੋਸ਼ਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਚ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਅਖਾੜੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੀਮਾ/ਦਾਇਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਲੱਗਦੇ ਸਨ, ਚਾਹੇ ਇਹ ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ/ਘੋਲ਼ਾਂ/ਛਿੰਝਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਹੋਵੇ, ਚਾਹੇ ਨਕਲਾਂ ਜਾਂ ਰਾਸ (ਰਾਸ-ਲੀਲ੍ਹਾ) ਆਦਿ ਦਾ ਅਤੇ ਚਾਹੇ ਨਾਟਕ/ਡਰਾਮੇ ਜਾਂ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਆਦਿ ਦਾ। ਸਾਧੂ-ਮੰਡਲੀਆਂ ਵੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੱਦਬੰਦੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਰਿਹਾ  ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਫ਼ਰਕ ਕੇਵਲ ਏਨਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾਟਕ/ਰੰਗ-ਮੰਚ ਅਤੇ ਗਵੱਈਆਂ ਦੇ ਅਖਾੜੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਦਾਖ਼ਲੇ ਲਈ ਇੱਕ ਪਾਸਿਓਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਬੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਤਿੰਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਬਾਕੀ ਅਖਾੜੇ (ਦੰਗਲ਼/ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਆਦਿ ਦੇ) ਚਹੁੰਆਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। 

       ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ-ਕੋਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ "ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ" ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸ਼ਬਦ 'ਅਕਸ਼ਵਤੀ' ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ (ਅਕਸ਼ਵਤੀ) ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ: ਇੱਕ ਖੇਲ, ਪਾਸੇ ਵਾਲ਼ਾ ਖੇਲ, ਜੂਏ ਦਾ ਖੇਲ। ਸੋ, ਅਕਸ਼ਵਤੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਅਰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਪਾਸਿਆਂ ਵਾਲ਼ਾ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ / ਜੂਏ ਦਾ ਖੇਲ ਹੋਰ ਹੈ ਅਤੇ ਅਖਾੜੇ ਦੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸ਼ਬਦ ਹੋਰ। 

      ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ 'ਅਕਸ਼ਵਾਟ' ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਦੋ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਅਰਥਾਂ (ਸ਼ਤਰੰਜ/ਪਾਸਿਆਂ ਦੀ ਖੇਡ ਅਤੇ ਅਖਾੜਾ) ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਲ਼ਗੱਡ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਚਲੇ 'ਅਕਸ਼' ਜਾਂ 'ਅਕਸ਼ਿ' ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਦੋ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਵਾਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

                     ................

ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਪਾਬਲਾ, 

ਲੰਗੜੋਆ, ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ।

ਫ਼ੋਨ ਨੰ. 98884-03052.

  "ਓਏ ਆਹ ਐਸ ਵੇਲੇ ਨਾਲੀ 'ਚ ਕੌਣ ਡਿੱਗਿਆ ਪਿਆ?"      "ਕੋਈ ਸ਼ਰਾਬੀ ਲੱਗਦੈ।" "ਚੱਲ ਬੰਤਿਆ ਦੇਖੀਏ ।"                 "ਉਹ ਰਾਮਿਆ ਆਹ ਤਾਂ ਆਪਣੇ  ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਲੱਗਦੈ ।" "ਆਹੋ  ਉਹੀ ਏ ,ਚੱਲ ਛੱਡ ਆਈਏ ਇਹਨੂੰ ਘਰੇ।"        "ਰਹਿਣ ਦੇ ਰਾਮਿਆ, ਜੇ ਕਿੱਧਰੇ ਰਾਹ 'ਚ ਮਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਲਜ਼ਾਮ ਆਪਣੇ ਤੇ ਆਊ।" "ਚੱਲ ਤੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀ ਯਾਰ।"           "ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਯਾਦ ਏ ਬੰਤਿਆ, ਜਦ ਇਹ ਪੀਂਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਤੂੰ ਇਹਦੀ ਠਾਠ ਦੇਖ ਕੇ ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗੱਲ ਕਰਨ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਭਾਲਦਾ ਸੀ ਤੇ ਅੱਜ ਇਹਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਵੀ …...।"                 "ਓਏ ਰਾਮਿਆ, ਉਹ ਵੇਲਾ ਹੋਰ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹਨੂੰ ਕੁੱਤਾ ਵੀ ਮੂੰਹ ਨਾ ਮਾਰੇ ।" ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇਹ ਸੁਣ ਰਾਮੇ ਨੂੰ ਵੀ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਹੋਰ   ਖਲੋਣਾ ਅਪਮਾਨਿਤ ਜਿਹਾ ਲੱਗਾ ਤੇ ਉਹ ਛੇਤੀ ਨਾਲ ਬੰਤੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਹੋ ਤੁਰਿਆ।                                                

ਲੇਖਿਕਾ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਭਾਟੀਆ ,ਐਮ. ਏ ,ਬੀ .ਐੱਡ ।       ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ।                                                         

ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 16 ਫਰਵਰੀ 1892 ਨੂੰ ਭਾਈ ਹੀਰਾ ਨੰਦ ਦੇ ਦੇ ਘਰ ਪਿੰਡ ਫਤੇਵਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਿਖੇ ਮਾਤਾ ਨਿਹਾਲ ਦੇਵੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਥਰਪਾਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੱਟੀ ਪਾਈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ। ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ਨੱਥੂ ਰਾਮ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਅਧੀਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।

ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਮੁਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਰਈਏ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਵੀਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਡਲ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਗੋਤਾ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਚੰਗੇ ਅੰਕਾਂ ਨਾਲ਼ 1905 ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੰਗੀ ਵਿੱਦਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ 1905 ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਦੁਰਗਾ ਨਾਲ਼ ਹੋਇਆ। ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਆਗਿਆ ਕੌਰ ਰੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਸਾਥ ਬਹੁਤਾ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਨਿਭਿਆ 1932 ਵਿੱਚ ਪਤਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

20 ਜੁਲਾਈ 1907 ਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਗੀ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ 10 ਜਮਾਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹੇ। ਘਰੇ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਸੀ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਭੂਆ ਰਾਧੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਟੂੰਬਾਂ ਗਹੀਣੇ ਰੱਖਕੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਨੂੰ ਦਸ ਪਾਸ ਕਰਾਕੇ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।

ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਦਿਲੀਂ ਰੀਝ ਤੇ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ਼ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਜਨੂੰਨ ਸੀ। ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਆਪ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਅੱਧੀ ਫੀਸ ਮਾਫ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਖ਼ੁਦ ਕੋਲੋਂ ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਮੱਦਦ ਹੁੰਦੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ 5 ਰੁਪੈ ਵਜ਼ੀਫਾ ਵੀ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ 1913 ਵਿੱਚ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਵਿੱਚ ਐੱਫ ਏ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰੋ.ਗੁਲਬਹਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਕਾਫੀ ਮੱਦਦ ਕੀਤੀ। 1915 ਵਿੱਚ ਗੌਰਮਿੰਟ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬੀ.ਏ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈ। ਵੈਸੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰਕੇ 1909 ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੈਕਿੰਡ ਮਾਸਟਰ ਦੀ 15 ਰੂਪੈ ਤਨਖਾਹ 'ਤੇ ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਸਾਂਗਲਾਂ ਵਿਖੇ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1910 ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਜਵਾਬ ਮਿਲ਼ਨ ਕਰਕੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 20 ਰੂਪੈ ਮਹੀਨੇ 'ਤੇ ਡਾਕਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੇ ਇੱਥੇ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਟਿਕਣ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 1915 ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਉਪਰੰਤ ਖਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਫਰੂਕਾ ਵਿੱਚ 75 ਰੂਪੈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਬੋਰਡਿੰਗ ਹਾਊਸ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ਦੀ ਨਾਲ਼ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਣ ਬਦਲੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ 20 ਰੂਪੈ ਅਲੱਗ ਮਿਲ਼ਨ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਰੇ ਕਰਜੇ ਉਤਾਰੇ। ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲਾ ਹੋਂਦ ਆਉਣ ਤੇ ਇੱਥੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਮੇਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਭਾਈ ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ ਹੋਇਆ,ਆਪ ਜੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਗੁਰਬਾਣੀ ਖੋਜ ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਧਿਐਨ ਤੇ ਕਾਰਜ ਅਰੰਭਿਆ।

ਆਪ ਜੀ ਨੇ 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਬਾਗ ਅਤੇ ਜੈਤੋ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਸਮੇਂ ਅਗਸਤ 1922 ਤੋਂ ਮਾਰਚ 1923 ਤੱਕ ਤੇ ਅਕਤੂਬਰ 1923 ਤੋਂ ਮਾਰਚ 1924 ਤੱਕ ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾ ਵੀ ਕੀਤੀ।

1921 ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰੀ ਛੱਡਕੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇ ਆਹੁਦੇ ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤੇ 1927 ਵਿੱਚ ਇੱਥੋਂ ਵੀ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਕੇ ਮੁੜ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੱਲੋਂ ਸੱਦੇ 'ਤੇ 1929 ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਮੋਰਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਕਰਕੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਨਿਯੁਕਤੀ ਲਈ ਵਿਚਾਰਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਨਾਲ਼ ਰਾਬਤਾ ਬਣਾਉਂਦਿਆਂ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਕੇ ਨਵੰਬਰ 1929 ਤੋਂ 1952 ਤੱਕ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਲਗਪਗ 10 ਸਾਲ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 1933 ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣਾ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਰਤਨ ਕੌਰ ਨਾਲ਼ ਕਰਵਾਇਆ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਪਤਨੀਆਂ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ 6 ਲੜਕੇ 2 ਲੜਕੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ।

ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਡਾ. ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ 1968 ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਪਟਿਆਲੇ ਆਕੇ ਗੁਰਮਤਿ ਕਾਲਜ ਪਟਿਆਲੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲੱਗੇ।

ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ 1971 ਵਿੱਚ ਡੀ ਲਿੱਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਕੇ ਮਾਣ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ। 

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਨ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਰਪਣ (ਦਸ ਜਿਲਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਟੀਕਾ ਹੈ।), ਜਾਪ ਸਾਹਿਬ, ਸਵੱਈਏ ਤੇ ਚੌਪਈ ਸਾਹਿਬ ਸਟੀਕ,ਆਦਿ ਬੀੜ ਬਾਰੇ,ਸਦਾਚਾਰਕ ਲੇਖ,ਸਰਬਤ ਦਾ ਭਲਾ,ਸਿੱਖ ਸਿਦਕੁ ਨ ਹਾਰੇ,ਸਿਮਰਨ ਦੀਆਂ ਬਰਕਤਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਲੇਖ,ਗੁਰ ਇਤਿਹਾਸ,ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ,ਗੁਰਬਾਣੀ ਪ੍ਰਬੋਧ,ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ,ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰੇ,ਧਰਮ ਤੇ ਸਦਾਚਾਰ,ਧਾਰਮਿਕ ਲੇਖ,ਪੰਜਾਬੀ ਸੁਹਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼,ਪੰਜਾਬੀ ਛੰਦ ਦੇ ਅਲੰਕਾਰ,ਬੁਰਾਈ ਦਾ ਟਾਕਰਾ,ਜੀਵਨ ਬਿਰਤਾਂਤ (ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਤੱਕ) ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਤੇ ਨਿਬੰਧ ਪੱਤਰ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਲਿਖੇ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ,ਗੁਰਬਾਣੀ,ਟੀਕਾਕਾਰੀ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਨ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਣ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 1932 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ਇਸ ਬਦਲੇ ਆਪ ਨੂੰ 1000 ਰੂਪੈ ਇਨਾਮ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ਸੀ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਣ ਦਾ ਅਰੰਭ ਵਰਣਬੋਧ ਨਾਲ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਚਾਰਨ ਸਥਾਨਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵਾਕ ਅੰਗ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। ਤੀਜੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵਾਕ ਰਚਨਾ ਵਿਚਾਰ ਬਾਰੇ ਤੇ ਚੌਥੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਫੁਟਕਲ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਹਾਵਰੇ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਟੀਕਾਕਾਰੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅਨਮੁੱਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਲੇਖੇ ਲਾਏ। ਉਹਨਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਸਬਰ ਨਾਲ਼ ਚੱਲਦਿਆਂ ਜੋ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਰਪਣ-10 ਜਿਲਦਾਂ ਦਾ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ,ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਹੋ ਨਿੱਬੜਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਟੀਕਾ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵੀ ਸ਼ੰਕਾ ਦੀ ਗੁਜਾਇਸ਼ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤੀ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਟੀਕਾਕਾਰੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਸੰਜਮ ਸੀ, ਜੋ ਟੀਕਾਕਾਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੋੜ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦਲੀਲ ਨਾਲ਼ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਰੱਖਣਾ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਸੀ। ਆਪ ਨੇ ਜੋ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਤੇ ਵਿਆਕਰਣਵੇਤਾ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾ ਪੱਖ ਕਿਤੇ ਵੀ ਭਾਰੂ ਨਹੀਂ ਪੈਣ ਦਿੱਤਾ ਸਗੋਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਸਹੀ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਅਪਣਾਇਆ।

ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਤੱਕ ਜੀਵਨੀਆਂ ਲਿਖਣ ਵੇਲ਼ੇ ਵੀ ਤਰਕ ਅਧਾਰਤ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ। ਉੱਥੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ,ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ, ਸਤਾ ਬਲਵੰਡ, ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਵੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜਚੋਲ ਕਰਕੇ ਲਿਖਿਆ। ਗੁਰ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਣ ਲੱਗਿਆਂ ਆਪ ਨੇ ਕਰਾਮਾਤੀ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਹੀ ਰੱਖਿਆ। ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ 121 ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੇਖ ਲਿਖੇ। ਆਪ ਨੇ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ 'ਮੇਰੀ ਜੀਵਨ ਕਹਾਣੀ' ਲਿਖੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੱਖ ਬਿਲਕੁਲ ਨੰਗੇ ਸੱਚ ਲਿਖੇ। ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਬਾਰੇ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵੀ ਲਿਖ ਸਕੀਏ ਉਹਨਾਂ ਹੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜੋ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਉਹ ਕਿਸੇ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਕੀਤੇ ਕਾਰਜ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਪਿੱਛੇ ਜੋ ਜਨੂੰਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੀ ਇਹ ਸਭ ਉਸ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਹੀ ਹੋਇਆ। 

ਪ੍ਰੋ.ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਣਿਨੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਵਡਿਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਸਾਦਾ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਬੋਰਡ ਨੇ ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਣ ਬਣਾ ਕੇ ਦੇਣ,ਜਿਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਵਜੋਂ ਬੋਰਡ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 20000 ਰੁਪਏ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ "ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਜੋ ਸਮਾਂ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਇਕ ਇਕ ਪਲ ਗੁਰੂ ਲਈ ਹੈ,ਵਿਆਕਰਣਾਂ ਲਿਖ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਹੋਰ ਬਥੇਰੇ ਨੇ.." ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਿ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋਕੇ ਹੀ 29 ਅਕਤੂਬਰ 1977 ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਿਤਾਈ। ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜਾਂ ਸਦਕਾ ਰਹਿੰਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੱਕ ਯਾਦ ਰਹਿਣਗੇ। ਲੋੜ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵਸਾਈਏ। 

ਸ.ਸੁਖਚੈਨ ਸਿੰਘ ਕੁਰੜ

(ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕ)

ਸਰਕਾਰੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਮਾਨਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲ਼ਾ