ਲੜੀ ਨੰਬਰ.2
ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਪਿਛਲੇ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਤੇ ਸਿਧਾਤਾਂ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ।ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਅਤੇ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਕ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਵਰਨਣ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਵਰਧਮਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰ ਜੀ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਨੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਮੈਸੂਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸ਼੍ਰਵਣਬੇਲਗੋਲਾ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ।
ਸਮਰਾਟ ਅਸ਼ੋਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਵੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਹੋਇਆ। ਮਥਰਾ ਨੂੰ ਵੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੇਂਦਰ ਬਣਨ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।ਇਸ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਹੋਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਂਵੀਰ ਜੀ ਨੇ ਇਸਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕ ਵੀ ਸਮਝ ਸਕੇ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਕਿਰਤ ਸੀ।ਮਹਾਂਵੀਰ ਜੀ ਉੱਚੇ ਆਚਰਣ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਤਿਆਗ ਦੀ ਜਿਊਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਤਸਵੀਰ ਸਨ। ਮਿੱਠੀ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਦੇ ਰਹੇ ਸਨ।ਮਹਾਂਵੀਰ ਜੀ ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਣੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿਆਗਮਈ ਜੀਵਨ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਉੱਪਰ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਿਆ।ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਲੋਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ ਬਣੇ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਕੀਤੀ ਜਿਵੇਂ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੌਰੀਆ, ਅਜਾਤਸ਼ਤਰੂ, ਚਲੁਕਯ ਆਦਿ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾ ਨੇ ਇਸ ਧਰਮ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਕੀਤੀ।
ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਕ ਵਿਕਾਸ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜੈਨ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ। ਪਾਵਾ ਨਗਰ ਦੇ 11 ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜੋ ਮਹਾਂਵੀਰ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਮਹਾਂਵੀਰ ਜੀ ਜੈਨ ਸੰਘ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਇਸ ਸੰਘ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾ ਭਿਕਸ਼ੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸੰਘ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਭਿਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅੰਨ ਖਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜੁੱਤੀ ਪਾਉਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ।
ਦਿਗੰਬਰ ਅਤੇ ਸ਼ਵੇਤਾਂਬਰ ਸਮਾਂ ਬੀਤਣ ਤੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਖਾਵਾ ਬਣ ਗਈਆਂ ਜਿਸਨੂੰ ਦਿਗੰਬਰ ਅਤੇ ਸ਼ਵੇਤਾਂਬਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੌਰੀਆ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮਗਧ ਵਿੱਚ ਭਿਆਨਕ ਕਾਲ ਪਿਆ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਭਦਰਬਾਹੂ ਆਪਣੇ ਕੁਝ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈਕੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਜੋ ਜੈਨੀ ਮਗਧ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਥੂਲ ਭਦਰ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਮੁਖੀਆ ਬਣਾ ਲਿਆ।
ਦਿਗੰਬਰ ਸਾਖਾ ਵਾਲੇ ਜੈਨੀ ਨੰਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।ਇਹ ਮਹਾਂਵੀਰ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਠੋਰ ਤਪ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਇਹ ਪੁਰਾਣੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਇਸ ਸਾਖਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੁਖੀ ਭਦਰਬਾਹੂ ਸੀ।
ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਸ਼ਵੇਤਾਂਬਰ ਸ਼ਾਖਾ ਵਾਲੇ ਜੈਨੀ ਚਿੱਟੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਉਦਾਰ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾ ਵਾਲੇ ਸਨ।ਇਹ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪਾਰਸ਼ਵ ਨਾਥ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਤੇ ਚਲਦੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ ਅੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਇਸ ਸਾਖਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਸਥੂਲ ਭਦਰ ਨੇ ਰੱਖੀ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੈਨ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸਗੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਇਆ।ਇਸਦਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜੀਵਨ ਉੱਪਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਏ। ਜੈਨੀਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਸਤੂਪ, ਮਠ, ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੋਮਾ ਸਨ। ਜੈਨੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਅੰਗ ਸਨ।
(ਸਮਾਪਤ)
ਪੂਜਾ 9815591967
