ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਗੁਰੂਆਂ ਵਲੋਂ ਮਨੱੁਖੀ ਆਤਮਾ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਜੋ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਉਹ ਸਰਲਤਾ, ਸਹਿਜਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕਤਾ ਦੇ ਕਾਫੀ ਨੇੜੇ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਚਾਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰੀ ਗਈ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿੱਥੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜਿੰੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਪੂਰਵਕ ਨਿਭਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਪਰਮਪਿਤਾ ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਦਾ ਨਿੱਘ ਵੀ ਮਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋ ਬਖਸ਼ੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਬਿਲਕੁਲ ਉੱਚੀ ਤੇ ਸੁੱਚੀ ਹੈ ਤੇ ਧਰਮ ਵਿਚਲੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡੀ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਕੇ ਨਿਰੋਲ ਪ੍ਰੁੇਮ ਪੂਰਵਕ ਵਿਧਾਨ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਦੀ ਅਤੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਹਿਰੇਦਾਰੀ ਲਈ ਸਤਵੇਂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਧੰਨਤਾ ਯੋਗ ਹੈ ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਹਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 16 ਜਨਵਰੀ 1630 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੱੁਤਰ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਮਾਤਾ ਨਿਹਾਲ ਕੌਰ ਦੇ ਕੁੱਖੋਂ ਕੀਰਤ ਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ । ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਗੁਰਪੁਰੀ ਪਿਆਨਾ ਕਰ ਗਏ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ਕੀਰਤ ਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਬੀਤਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਭਾਈ ਦਰਗਾਹ ਮੱਲ ਤੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਕਲਾ ਭਾਈ ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਜੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ।
ਧੰਨ ਧੰਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਜਿੱਥੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਉੱਚ ਆਤਮਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਲਵਾਨ ਤੇ ਬੀਰਤਾ ਦੇ ਪੰੁਜ ਸਨ ਉੱਥੇ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਕੋਮਲਤਾ ਕਰਕੇ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿਧ ਸਨ। ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਸੈਰ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਚੋਲੇ ਨਾਲ ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਫੁੱਲ ਟੱੁਟ ਜਾਣ ਅਤੇ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਵੈਰਾਗਵਾਨ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਵਾਰਤਾ,ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇਕ ਅਭੱੁਲ ਤੇ ਪੱਥ ਪਰਦਰਸਕ ਘਟਨਾ ਹੈ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਧੰਨ ਧੰਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਆਪ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਜਾਮਾ ਪਾਈਏ ਜੋ ਕਿ ਫੈਲ ਕੇ ਕੋਮਲ ਵਸਤਾਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਉਪਦੇਸ਼ ਬੜਾ ਸ਼ਪਸਟ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੱਡੀ ਚੱੁਕ ਲਈਏ ਤਾਂ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੋਚ ਸਮਝ ਕੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ 3 ਮਾਰਚ 1644 ਈ. ਨੂੰ ਐਤਵਾਰ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਜੋਤੀਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਨਾਂ੍ਹ ਨੇ ਗੁਰਿਆਈ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੋਂਪ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁਕਮ ਵੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਫੌਜ ਰਖਣੀ ਹੈ ਪਰ ਲੜਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸੋ 2200 ਸੂਰਵੀਰ ਹਮੇਸ਼ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਹਮਰਕਾਬ ਰਹੇ। ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਆਉਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਪੱਤਰ ਭੇਜਿਆ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਉਸ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਖਲੀਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਸਿਖਾਂ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ 10000 ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਦੇ ਕੇ ਜਾਲਿਮ ਖਾਨ ਨੂੰ ਕੀਰਤਨ ਪੁਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਉਸ ਦੀ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਹੀ ਮੋਤ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਫੌਜ ਵਾਪਿਸ ਮੁੜ ਆਈ । ਫਿਰ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਕੰਧਾਰ ਦੇ ਜਰਨੈਲ ਖਾਨ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੇ ਕਰਤਾਰ ਵਿਚ ਰਾਤ ਸੁਤਿਆਂ ਪਿਆ ਹੀ ਮਾਰ ਸੁੱਟਿਆ। ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਦੇ ਨਾਹਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਕੀਰਤਪੁਰ ਉਪਰ ਚੜਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਉਸ ਦੀ ਫੌਜ ਤੁਰੀ ਤਾਂ ਹੈਜੇ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਬਹੁਤੇ ਸਾਰੇ ਫੋਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਬਾਕੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਚੜਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨਾਂ੍ਹ ਸੁਣ ਲਿਆ ਸੀ ਜੋ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਿਸਾਹ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਹੀ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।
ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਵੱਡਾ ਦਵਾਖਾਨਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਵੈਦ ਰੱਖੇ । ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚੋਂ ਯੋਗ ਦਵਾਈਆ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਹਰੇਕ ਲੋੜ ਵੰਦ ਦਾ ਇਲਾਜ ਮੁਫਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੇ ਦਾਰਾ ਸਿਕੋਹ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਲਾਂਗਰੀ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਮੁੱਛ ਦਾ ਵਾਲ ਖਾਣੇ ਵਿਚ ਖੁਆ ਦਿਤਾ ਉਸ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿਚ ਅੰਤਾ ਦੀ ਪੀੜ ਹੋਈ । ਸ਼ਾਹੀ ਹਕੀਮਾਂ ਨੇ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਪਰ ਉਹ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। ਫਿਰ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਕੀਰਤ ਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਦਵਾਈ ਮਗਵਾਈ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਮੈਂ ਤਾਂ ਉਨਾਂ੍ਹ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਫੌਜ਼ਾ ਭੇਜਦਾ ਰਿਹਾਂ ਉਨਾਂ੍ਹ ਤੋਂ ਦਵਾਈ ਕਿਵੇਂ ਮੰਗਾਂ ? ਪੀਰ ਹਸਨਅਲੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗੁਰੂਨਾਨਕ ਦਾ ਘਰ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੈਰ ਨਹੀਂ ਉਹ ਸਦਾ ਹੀ ਦੂਜੇ ਦਾ ਭਲਾ ਲੋਚਦੇ ਹਨ । ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂ ਨੇ ਇਕ ਨੇਕ ਤੇ ਖਾਸ ਪੁਰਸ਼ ਰਾਂਹੀ ਇਕ ਬੇਨਤੀ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਜੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਢੁਕਵੀਂ ਦਵਾਈ ਦਿੱਤੀ । ਦਾਰਾ ਸਿਕੋਹ ਦੀ ਪੇਟ ਦਾ ਰੋਗ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ ਉਹ ਆਪ ਕਈ ਭੇਟਾਵਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਕੀਰਤ ਪੁਰ ਗਿਆ ਤੇ ਦਿਲੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ੍ਹ ਕੁਠਾਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਰਣਜੀਤ ਨੂੰ ਝੋਲੇ ਦਾ ਰੋਗ ਹੋਇਆ ਤੇ ਕੋਈ ਇਲਾਜ ਸਫਲ ਨਾ ਹੋਇਆ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਯੋਗ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਵਾਈ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਬਖਸ਼ਸ ਕੀਤੀ ‘ਸਤਿਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਜਪਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਕੀਤੀ’। ਰਾਣੀ ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀ ਜੂਠੇ ਭਾਂਡੇ ਮਾਂਜਦੀ ਤੇ ਸਦਾ ਸਤਿਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੀ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ੍ਹ ਵਿਚ ਰੋਗ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਾਜਾ ਵਾਪਿਸ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਪ੍ਰਭੂ ਅੱਗੇ ਸਨ ਫਿਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਦਵਾਖਾਨੇ ਖੋਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋੜਵੰਦਾ ਨੂੰ ਵੈਦ ਯੋਗ ਦਵਾਈ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਫੁਲਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਸੀ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 52 ਬਾਗ ਲਗਵਾਏ । ਮਾਲੀ ਰੱਖੇ । ਦੂਰ ਤੋਂ ਬੀਜ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਕੀਰਤ ਪੁਰ ਨੂੰ ਬਾਗਾ ਦੀ ਹਰਿਆਵਲ ਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਜੋ ਮਾਲੀ ਸੁੰਦਰ ਫੱੁਲ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਉਸ ਨੁੰ ਇਨਾਮ ਦਿੰਦੇ, ਆਪ ਹਰ ਰੋਜ ਬਾਗਾ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੁੰ ਜਿਉਂਦਾ ਪਕੜ ਕੇ ਲੈ ਆਈਏ ਤੇ ਰੱਖ ਵਿਚ ਸਿਖਲਾਈ ਕਰਵਾ ਕੇ ‘ਚਿੜੀਆ ਘਰ’ ਵਾਂਗੂ ਪਾਲਦੇ ਸਨ। ਸੂਰ , ਹਿਰਨ, ਬਘਿਆੜ ਤੇ ਸ਼ਹੇ ਇਕੋ ਥਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਪਾਣੀ ਪੀਂਦੇ । ਇਸ ਮਹਾਨ ਸੁੰਦਰ ਰੱਖ ਦੇ ਪੰਛੀ ਉਡਾਰੀਆਂ ਵੀ ਲਾਉਂਦੇ ਤੇ ਪਸ਼ੁ ਵੀ ਖੁਸੀ ਵਿਚ ਫਿਰਦੇ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ ਲੋਕ ਇਸ ਕੌਤਕ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸੇਵਾ ਦੇਖਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ।
ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਲੰਗਰ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾ ਦੇ ਘਰਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਦੀ ਰਹਿਣੀ ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਅੰਗ ਦੱਸਿਆ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਾਲ ਪੈ ਗਿਆ ਕਈ ਜਾਨ ਭੁੱਖ ਦੀ ਤਣਾਅ ਕਾਰਣ ਉੱਠ ਗਏ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਲੋੜਵੰਦ ਭੁੱਖਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਛਕਾਉ, ਦਿਲੋਂ ਹੋ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕਰੋ ਤੇ ਫੇਰ ਆਪ ਖਾਓ।
ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਮਹਾਨ, ਅਦੁੱਤੀ ਤੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਘਟਨਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਵਾਪਰੀ ਜਦ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬ ਜਾਦੇ, ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਖੁਸ਼ਮਦ ਵਿੱਚ ਆਏ, ਜਾਣਦਿਆ ਬੁਝਦਿਆ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੀ ਖਾਂ ਬੇਈਮਾਨ ਬਦਲਣ ਕਰਦੇ। ਮੂੰਹ ਨਾ ਲਾਇਆ ਅਤੇ ਸਦਾ ਲਈ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ।ਅਸੂਲ ਪਿੱਛੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦੇਣਾ ਤੇ ਸਚਿਆਈ ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੇਵਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਮਾਝੇ,ਮਾਲਵੇ ਤੇ ਦੁਆਬੇ ਵਿਚ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪਰਚਾਰ ਲਈ ਕਈ ਦੌਰੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਪਰਚਾਰਕ ਬਾਹਰ ਭੇਜੇ। ਆਪਣ ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ ਨੇੜੇ ਆਇਆ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗਰਿਆਈ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਿਕ੍ਰਸਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਆਪ ਅਕਤੂਬਰ 1661 ਇ. ਨੂੰ ਆਪ ਕੀਰਤ ਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ।ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮੁੱਖ ਲੋੜ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਤੋਂ ਮੁੜਨਾ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ ਹੈ। ਕੰਕਰੀਟ ਤੋਂ ਕੁਦਰਤ ਵੱਲ ਮੁੜ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀਆ ਖੁਸ਼ੀਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੌਮ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਭੇਤ ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
