ਸੱਯਦ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਚੌਥਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ 1414 ਤੋਂ 1451 ਤੱਕ ਰਿਹਾ। ਉਸਨੇ ਤੁਗਲਕ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਬਾਅਦ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਸੱਯਦ ਜਾਂ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਤੈਮੂਰ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲਿਆਂ ਕਾਰਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ 1398 ਤੱਕ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕੇਂਦਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸੱਯਦ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਚਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ 37 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।
ਇਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਖ਼ਾਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੈਮੂਰ ਦੁਆਰਾ ਮੁਲਤਾਨ (ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ) ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਨੇ 28 ਮਈ 1414 ਈ.ਵਿੱਚ ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਖਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ‘ਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ।ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੱਯਦ ਵੰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ ।ਉਸਨੇ 1421 ਈ.ਤੱਕ ਦਿੱਲੀ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਰ ਉਹ ਸੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਤੈਮੂਰ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਮਿਰਜ਼ਾ (ਤੈਮੂਰ ਦਾ ਪੋਤਾ) ਤੈਮੂਰਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਰਯਤ-ਏ-ਆਲਾ (ਜ਼ਾਲਮ) ਰਿਹਾ।ਖਿਜ਼ਰ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 20 ਮਈ 1421 ਨੂੰ, ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਮੁਬਾਰਕ ਖਾਨ ਨੇ ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਕਿਆਂ 'ਤੇ ਮੁਈਜ਼ੂਦੀਨ ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਕਰਿਆ।
ਮੁਬਾਰਕ ਸ਼ਾਹ 1421-1434 ਈ.ਤੱਕ ਸ਼ਾਸਕ ਰਿਹਾ।ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ 1434-1445 ਤੱਕ ਗੱਦੀ ‘ਤੇ ਰਿਹਾ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਲਮ ਸ਼ਾਹ 1445-1451 ਈ.ਤੱਕ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਇਹ ਸਾਰੇ ਸ਼ਾਸਕ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਤੇ ਅਯੋਗ ਸਾਬਿਤ ਹੋਏ ਸਨ।ਇਹ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਵਿਗੜਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਨਾ ਸਕੇ।ਇਸ ਲਈ ਸੱਯਦ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ ।
ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਗਗਨਦੀਪ ਕੌਰ ਧਾਲੀਵਾਲ
