ਮੈਸੂਰ ਦਾ ਚੀਤਾ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ (20 ਨਵੰਬਰ 1750-4 ਮਈ 1799)
ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਮੈਸੂਰ ਦਾ ਚੀਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈਦਰ ਅਲੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਫਖਰ -ਅਲ-ਨਿਸ਼ਾ ਸੀ।ਟੀਪੂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਨਵੰਬਰ 1750 ਈ. ਨੂੰ ਦੇਵਨਹਾਲੀ ਜੋ (ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਬੰਗਲੌਰ) ,ਕਰਨਾਟਕ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਮੈਸੂਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਹੈਦਰ ਅਲੀ ਦੀ 1782 ਈ. ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ।ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਮੈਸੂਰ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਿਆ।ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੀ ਤਾਜਪੋਸੀ 29 ਦਸੰਬਰ 1782 ਨੂੰ ਹੋਈ।
ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਜਨਤਾ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸੀ।ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਾਸ਼ਸਕੀ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਕੇ ਸੈਨਾ ,ਵਪਾਰ , ਮਾਪਤੋਲ,ਮੁਦਰਾ ਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਾ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ।
ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ -ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਇੱਕ ਜਟਿਲ ਚਰਿੱਤਰ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ।ਉਹ ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸੀ।ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਕੇ ਢਾਲਣ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਚਲਾਈ।ਟੀਪੂ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਦੇ ਗੁਣਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ।
ਕਰਕ ਪੈਟ੍ਰਿਸ ਅਨੁਸਾਰ “ਟੀਪੂ ਇੱਕ ਬੇਰਹਿਮ ਤੇ ਕਠੋਰ ਵੈਰੀ ,ਇੱਕ ਦਮਨਕਾਰੀ ਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਸੀ।”
ਕਰਨਲ ਵਿਲਸਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ -“ਹੈਦਰ ਅਲੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਗਲਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਟੀਪੂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।”
ਮੇਜਰ ਡਿਰੋਮ ਅਨੁਸਾਰ-“ਉਹ ਕੇਵਲ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਬੇਰਹਿਮ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝਦਾ ਸੀ।”
ਚਾਹੇ ਉਹ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਦਾ ਕੱਟੜ ਪੈਰੋਕਾਰ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਵਿਸਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।ਉਸਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਉੱਚੀਆਂ ਪਦਵੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਦਿਲ ਖੋਲ ਕੇ ਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਟੀਪੂ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਤੇਲਗੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਸੀ।
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸੇਨ ਅਨੁਸਾਰ -“ਟੀਪੂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਜਨਮਾਂਤਰ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਜੁੱਤਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,ਅਤੇ ਉਸ਼ਾ ਪਤਨ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆਂ ਸੀ।
ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਯੁੱਧ —ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਯੁੱਧ ਕੀਤੇ ।ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਯੁੱਧਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਓਹੀ ਸਨ ਜੋ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਹੈਦਰਅਲੀ ਦੇ ਸਨ।ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਦੂਜੇ ਯੁੱਧ ਦੀ 1784 ਈ. ਵਿੱਚ ਮੰਗਲੌਰ ਦੀ ਸੰਧੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤੀ ਹੋਈ ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਦੋ ਹੋਰ ਯੁੱਧ ਕੀਤੇ ਇਹਨ੍ਹਾਂ ਯੁੱਧਾਂ ਨੂੰ ਤੀਜਾ ਮੈਸੂਰ ਯੁੱਧ ਤੇ ਚੌਥਾ ਮੈਸੂਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਲਾਰਡ ਕਾਰਨ ਵਾਲਿਸ ਨੇ ਮੰਗਲੌਰ ਦੀ ਸੰਧੀ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਇਸ ਸੰਧੀ ਅਧੀਨ ਨਿਜ਼ਾਮ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਵੈਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾ ਦੇਣ ਦਾ ਵਚਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰੰਤੂ ਕਾਰਨ ਵਾਲਿਸ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਰਤ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ-ਜੂਨ 1790 ਈ. ਵਿੱਚ ਮਰਾਠੀਆਂ ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ 1790 ਈ. ਵਿੱਚ ਨਿਜ਼ਾਮ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਟੀਪੂ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠੇ,ਅੰਗਰੇਜ ਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦਾ ਨਵਾਬ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।
ਮੈਸੂਰ ਦਾ ਤੀਜਾ ਯੁੱਧ -1790 ਈ. ਵਿੱਚ ਕਾਰਨ ਵਾਲਿਸ ,ਪੇਸ਼ਵਾ ਤੇ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ।ਇਹ ਲੜਾਈ ਸ੍ਰੀ ਰੰਗਪੱਟਮ ਦੀ ਸੰਧੀ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਇਆ।ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੂੰ ਮਾਲਾਬਾਰ ,ਡਿਡਗਿਲ,ਤੇ ਬਾਰਮਹਲ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ।ਮੈਸੂਰ ਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ।
ਮੈਸੂਰ ਦਾ ਚੌਥਾ ਯੁੱਧ -ਵੈਲਜਲੀ ਨੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਤੇ ਮਰਾਠੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 1799 ਈ. ਨੂੰ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਟੀਪੂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ।ਪਰੰਤੂ ਮਲਾਵੱਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਹਾਰ ਗਿਆ। ਉੱਥੋਂ ਉਸਨੇ ਦੌੜ ਕੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ੍ਰੀਰੰਗਪਟਮ ਵਿਖੇ ਸ਼ਰਨ ਲਈ।ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀਰੰਗਪਟਮ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ।ਟੀਪੂ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ।ਟੀਪੂ ਦੀ ਮੌਤ 4 ਮਈ 1799 (ਉਮਰ 48) ਸ੍ਰੀਰੰਗਾਪਟਨਮ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿਖੇ ਹੋਈ । ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀਰੰਗਾਪਟਨਮ, ਜੋ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿਖੇ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ।
ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਪ੍ਰੋ. ਗਗਨਦੀਪ ਕੌਰ ਧਾਲੀਵਾਲ
