ਸੰਪਾਦਕੀ

ਚੱਲ ਅੱਜ ਤੈਨੂੰ ਕਿਤੇ ਘੁੰਮਾਂ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹਾਂ। ਤੂੰ ਵੀ ਕਹੇਂਗੀ ਕਿ ਕਿੱਦਾਂ ਦਾ ਘਰਵਾਲ਼ਾ ਮਿਲ਼ ਗਿਆ। ਹਨੀਮੂਨ ਤਾਂ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਿਤੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਵੀ ਘੁੰਮਾਉਣ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਗਿਆ। ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਕੁੱਝ ਕੁ ਜਕਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਨਵੇਲੀ ਘਰਵਾਲ਼ੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ।

           ਨਹੀਂ, ਨਹੀਂ,ਜੀ । ਏਹੋ ਜਿਹੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਸਮਾਂ ਹੋਇਆ ਓਦੋਂ ਘੁੰਮ ਆਵਾਂਗੇ। ਕੰਮ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਬਿਲਕੁੱਲ ਠੀਕ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੋ।

ਪਤਨੀ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ਼ ਕਿਹਾ।

         ਓਹ,ਦਰਅਸਲ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ਟ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਵਧੇਰੇ ਹੀ ਖਰਚਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਹਨੀਮੂਨ ਲਈ ਕੋਈ ਵਧੀਆ ਯੋਜਨਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਿਆ। ਉੱਤੋਂ ਕੰਮ ਤੋਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤੇ ਜੇਕਰ ਹੁਣ ਛੁੱਟੀਆਂ ਲਵਾਂਗਾ ਤਾਂ ਤਨਖਾਹ 'ਚੋਂ ਕੁੱਝ ਪੱਲੇ ਨਹੀ ਪੈਣਾ। ਇਸ ਲਈ..... ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲਿਆ।

                  ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਜੀ। ਤੁਸੀਂ ਹਜੇ ਮਨ ਲਗਾ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰੋ। ਜਦੋਂ ਸੰਭਵ ਹੋਇਆ ਚੱਲ ਪਵਾਂਗੇ ਕਿਤੇ। ਵੈਸੇ ਕਿਤੇ ਜਾਣਾ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੱਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਮਿਲ਼ ਕੇ ਘਰ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲਣੀ ਹੈ। ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ਼ ਕਿਹਾ। 

                 ਤੂੰ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਮਝਦਾਰ ਹੈਂ। ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਮੈਂ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ ਕਿ ਤੇਰੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ੌਂਕ ਤੇ ਸੁਪਨੇ ਪੂਰੇ ਕਰ ਸਕਾਂ। 'ਤੇ ਹਾਂ....! ਅੱਜ ਆਪਾਂ ਰਾਤ ਦੀ ਰੋਟੀ ਬਾਹਰ ਖਾ ਕੇ ਆਵਾਂਗੇ। ਤੂੰ ਤਿਆਰ ਰਹੀਂ। ਐਨਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਰ ਹੀ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਦਾ ਮਨ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ਼ ਭਰ ਗਿਆ ਸੀ।

            ਜੀ, ਉਹ ਤਾਂ ਠੀਕ ਹੈ। ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੇਰੀ ਪਸੰਦ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਚੱਲਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਹੱਸਦੇ ਹੋਏ ਬੋਲੀ।

                  ਠੀਕ ਹੈ....... ਸੋਚਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੰਮ ਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹੇਗੀ! ਜੇ ਕਿਤੇ ਪੈਸੇ ਘੱਟ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਸੋਚੇਗੀ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ। ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਰੁਪਏ ਉਧਾਰ ਫੜ ਲਏ।

                ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਘਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸੋਹਣਾ ਸੂਟ ਪਾ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ ਤਾਂ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਹਾਂਜੀ ਦੱਸੋ ਜਨਾਬ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਹੈ?

               " ਗੁਰਦੁਆਰੇ।" ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸ਼ਾਂਤ ਚਿੱਤ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲੀ।

                ਹੈਂ! ਗੁਰੂਦੁਵਾਰੇ..?

ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਕਿਹਾ।

               ਹਾਂਜੀ, ਗੁਰੂਦਵਾਰੇ। ਅਸੀਂ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬਾਹਰ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਸੱਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂਦਵਾਰੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਤੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਰਗਾ ਲੰਗਰ ਛਕਾਂਗੇ। ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਇਹੀ ਇੱਛਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਰਜ਼ੀ। ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ।

               ਵਾਹ...! ਐਡੀ ਉੱਚੀ ਸੁੱਚੀ ਸੋਚ। ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਐਨਾ ਹੀ ਕਿਹਾ। ਹੁਣ ਉਹ  ਮੋਟਸਾਈਕਲ ਸਟਾਰਟ ਕਰਕੇ ਸਾਰੀਆਂ ਫ਼ਿਕਰਾਂ ਤੇ ਸੋਚਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਨਾਲ ਗੁਰੂਦੁਆਰੇ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਿਆ।

ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ ਧੀਮਾਨ,ਸ਼ੇਰਪੁਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ , ਸੰ:9464633059

 'ਅਖਾੜਾ' ਸ਼ਬਦ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ?

      (ਸਾਡੀ ਮੌਜੂਦਾ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰੀ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ)

           ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਖੁਰਾ-ਖੋਜ ਲੱਭਣ ਸਮੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ-ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਅਕਸਰ ਦਿਸ਼ਾਹੀਣ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੱਦ ਤੋਂ ਪਾਰ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਲਗ-ਪਗ ਅਸਫਲ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਭਟਕਣ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅੱਕੀਂ-ਪਲ਼ਾਹੀਂ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਮਾਰਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ: .ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ। ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਹੈ- ਅਖਾੜਾ। ਅੱਜ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਅਜੋਕੇ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਅੰਜਾਮ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸ਼ਬਦਕਾਰੀ ਸਾਡੇ ਵੱਡੇ-ਵਡੇਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ? 

        ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ-  ਅਕਸ਼+ਵਾਟ (अक्ष+वाट) ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ-ਕੋਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ "ਅਕਸ਼" ਦੇ ਕੁੱਲ ਪੰਦਰਾਂ ਦੇ ਕਰੀਬ ਅਰਥ ਦੱਸੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ- ਗੱਡੀ ਦੀ ਧੁਰੀ ਜਾਂ ਧੁਰਾ, ਤੱਕੜੀ ਦੀ ਡੰਡੀ, ਰੁਦਰਾਕਸ਼, ਗਿਆਨ, ਚੌਸਰ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ ਪਾਸਾ ਜਾਂ ਪਾਸ਼ਾ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ 'ਪਾਸ਼ਕ' ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ), ਗਰੁੜ, ਕਨੂੰਨੀ ਕਾਰਜ-ਵਿਧੀ (ਮੁਕੱਦਮਾ) ਆਦਿ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇੱਥੇ ਕਿਧਰੇ ਵੀ "ਅਕਸ਼ਵਾਟ" ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ 'ਅਖਾੜਾ' ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਹਾਂ ਇਸ ਵਿਚਲੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਅਕਸ਼ ਦੇ ਅਰਥ 'ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ ਪਾਸਾ' (ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਦੋ ਤੋਂ ਛੇ ਤੱਕ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜਾਂ ਬਿੰਦੀਆਂ ਉੱਕਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ) ਅਤੇ ਇਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ-ਵਿਸਤਾਰ ਵਜੋਂ ਅਕਸ਼ਵਾਟ (अक्ष:वाट:) ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ "ਜੂਆਖ਼ਾਨਾ" ਜਾਂ "ਜੂਏ ਦੀ ਮੇਜ਼" ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਾਡਾ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ 'ਅਖਾੜਾ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਨਿਰੁਕਤੀ ਨੂੰ ਮਨ-ਚਿਤਵੇ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਰਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ: ਅਕਸ਼ਵਾਟ: >ਅੱਖਾਡਾਅ (अक्खाडअ) > ਅਖਾੜਾ ਅਰਥਾਤ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਤੋਂ 'ਅੱਖਾਡਅ' ਅਤੇ ਫਿਰ ਅੱਖਾਡਅ ਤੋਂ 'ਅਖਾੜਾ' ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ "ਅਖਾੜਾ" ਸ਼ਬਦ ਪਹਿਲਾਂ ਜੂਏ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸੀ ਪਰ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਜਾਂ ਘੋਲ਼/ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਆਦਿ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ।

        ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ-ਕੋਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਭਾਵੇਂ ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਿਆ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ 'ਅਕਸ਼' ਅਰਥਾਤ 'ਪਾਸਾ' ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ 'ਅਕਸ਼ਿ' ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਰਥ "ਅੱਖ" ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਉਪਰੋਕਤ ਲੇਖਕ ਦੁਆਰਾ ਚਿਤਵੇ ਹੋਏ ਅਰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 'ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ ਪਾਸਾ' ਨਹੀਂ ਹਨ ਸਗੋਂ ਇੱਥੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ "ਅੱਖ" ਹਨ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚਲੀ 'ਕਸ਼ੈ' (क्ष) ਅੱਖਰ ਦੀ ਧੁਨੀ ਅਕਸਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ 'ਖ'  ਦੀ ਧੁਨੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਕਸ਼ਿਵਾਟ (ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰੂਪ ਅਕਸ਼ਵਾਟ) ਤੋਂ ਬਣੇ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਅੱਖ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ: ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਥਾਨ ਦੇ ਆਲ਼ੇ-ਦੁਆਲ਼ੇ ਬੈਠ ਕੇ ਰੰਗ-ਮੰਚ 'ਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪ੍ਰਕਾਰਜ ਨੂੰ "ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਲੋਕ" ਅਰਥਾਤ "ਦਰਸ਼ਕ"। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ''ਅਕਸ਼ਿਵਾਟ' ਤੋਂ ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗੇੜ ਨਾਲ਼ ਜਾਂ ਲੋਕ-ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਸੁਖੈਨਤਾ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਹਾਰੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਜਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸਬੂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ 'ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਦਵਾਨ 'ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮ ਦੇਵ ਪਾਰਾਸ਼ਰ' (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤਥਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕੇ ਸੰਬੰਧ) ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ "ਅਖਾੜਾ" ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ 'ਅਕਸ਼ਵਾਟ' ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਵਿਚਲੇ ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦ 'ਵਾਟ' ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ- ਵਾੜ, ਘੇਰਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕਰਤੱਬ ਨੂੰ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਆਦਿ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਕੁਝ ਭਾਗ।

       ਪਰ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਸ ਲੇਖ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਦਾ ਮੱਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ 'ਅਕਸ਼' ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਗਏ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚਲੇ ਇੱਕ ਅਰਥ, "ਚੌਸਰ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ ਪਾਸਾ" ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਖੇਡਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਕੇ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੋਲ਼ੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਅਖਾੜਾ' ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਸ਼ਬਦ ਹੋਰ ਖੇਡਾਂ /ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਜਾਂ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਆਦਿ ਨਾਲ਼ ਵੀ ਜੋੜਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। 

        ਮੇਰੀ ਜਾਚੇ  ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਦਲੀਲ ਉੱਕਾ ਹੀ ਨਿਰਮੂਲ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਕਦੇ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਏਨੀ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਕਿ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕ ਵੀ ਇਹ ਖੇਡ ਖੇਡਦੇ ਹੋਣਗੇ ਜਾਂ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਇਸ ਖੇਡ ਨੂੰ ਖੇਡਦਿਆਂ ਦੇਖਣ ਲਈ ਜਾਇਆ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹੋਣਗੇ ਜਾਂ ਇਸ ਖੇਡ  ਦਾ ਨਾਂ ਤੱਕ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਇਹ ਖੇਡ ਤਾਂ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਜਾਂ ਰਾਜੇ-ਰਜਵਾੜਿਆਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਰਹੀ ਹੈ ਜਦਕਿ 'ਅਖਾੜਾ' ਸ਼ਬਦ ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਆਮ ਲੋਕ ਵੀ ਪਿਛਲੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਕਫ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਅਖਾੜਾ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੇ ਕਰਤੱਬ ਦਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਲੋਕ ਕੌਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਅਖਾੜੇ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ। 

          ਸੋ, ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਪਰੋਕਤ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗ਼ਲਤ-ਫ਼ਹਿਮੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਧੱਕੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ "ਅਕਸ਼ਵਾਟ" ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਮੂਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਜੂਏ ਦੀ ਖੇਡ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਰ ਕੇ ਦਰਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ 'ਅਕਸ਼ਵਾਟ' ਇੱਕ ਦੋ-ਅਰਥੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਪਰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੇਖਕ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ 'ਜੂਏਖ਼ਾਨੇ' ਵਾਲ਼ੇ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅਰਥ ਹੀ ਦਰਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਜਾਂ ਸਟੇਜ ਵਾਲ਼ੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਹ ਇਸ ਦੇ 'ਜੂਏਖ਼ਾਨੇ' ਵਾਲ਼ੇ ਅਰਥਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਉਪਜਿਆ ਹੋਇਆ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ।  

         ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ-ਨਾਟਕ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਾਹਰ ਹੈ ਕਿ ਨਾਟਕ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੇਖਿਆ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। 

         ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਕਸ਼ਿ (ਅੱਖ) ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਅਰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਹੋਏ- ਉਹ ਸਟੇਜ/ਰੰਗ-ਮੰਚ/ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਥਾਂ ਜਿਸ ਦੇ ਦੁਆਲ਼ੇ ਬੈਠ ਕੇ ਦਰਸ਼ਕ ਦੰਗਲ਼, ਘੋਲ਼ ਜਾਂ ਨਾਟਕ ਆਦਿ ਦੇਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੋਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ ਅਰਥ ਹੀ ਦੱਸੇ ਗਏ ਹਨ- 

੧. ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੁਲ਼ਨ, ਦੰਗਲ਼ ਜਾਂ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਜਾਂ ਪਿੜ।

੨. ਰੰਗ-ਭੂਮੀ, ਸਟੇਜ, ਜਿੱਥੇ ਨਾਟਕ ਖੇਡਿਆ ਜਾਵੇ।

੩. ਸਾਧੂ-ਸੰਪਰਦਾ ਦੀ ਕੋਈ ਮੰਡਲੀ ਜਾਂ ਡੇਰਾ।    

         ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਜੀ.ਐੱਸ. ਰਿਆਲ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ 'ਨਿਰੁਕਤ ਕੋਸ਼' ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਬਦ  ਦੇ ਉਪਰੋਕਤ ਤਿੰਨ ਅਰਥ ਹੀ ਦੱਸੇ ਹਨ। 

        ਤੀਜੇ, ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੇ 'ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼' ਅਨੁਸਾਰ ਤਾਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਣਿਆ ਹੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਕਸ਼ਾਰਾ (अक्षारा=ਅਕਸ਼ਿ+ਆਰਾ) ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 'ਅਕਸ਼ਿ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਅਰਥ ਪ੍ਰਤੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਰਥਾਤ  ਅਕਸ਼ਿ+ਆਰਾ (ਦੇਖਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ਾ ਭਾਵ ਕੋਈ ਖੇਡ-ਤਮਾਸ਼ਾ/ਦੰਗਲ਼/ਨਾਟਕ ਆਦਿ)। ਅਕਸ਼ਿ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਿਹਾਰੀ ਅਕਸ਼ਿਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਵਾਂਗ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੋ ਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਪਰੋਕਤ ਦੋਂਹਾਂ ਕੋਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼-ਨਾਲ਼ 'ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼' ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੌਸਰ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕੋਈ ਵੀ ਅਰਥ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਹਨ।

         ਸੋ, ਉਪਰੋਕਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਉਤਪਤੀ/ਨਿਰੁਕਤਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮਾਜ ਦੀ ਰਹਿਣੀ-ਬਹਿਣੀ, ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਪੱਖਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਵੀ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਉਤਪਤੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਅਖਾੜਾ (ਅਕਸ਼+ਵਾਟ) ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਲੇ 'ਵਾਟ' ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਜਾਣਨੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ਜਿਸ ਤੋਂ  ਇਹ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਵੇਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ। 

       'ਵਾਟ' ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਹੀ 'ਵਟ੍' ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ- ਘੇਰਾ ਪਾਉਣਾ ਜਾਂ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਲੈਣਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ  ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ- ਵਾੜ, ਘੇਰਾ, ਘੇਰੀ ਹੋਈ ਥਾਂ; ਉਹ ਥਾਂ ਜਿਸ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਜਾਂ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ।  ਵਾੜਾ (ਪਸੂਆਂ ਦਾ) ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਇਸੇ ਵਾਟ ਜਾਂ ਵਾੜ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਸੂਆਂ ਦੀ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਲਈ ਸੰਬੰਧਿਤ ਥਾਂ ਦੇ ਆਲ਼ੇ-ਦੁਆਲ਼ੇ ਪੁਰਾਤਨ ਲੋਕ ਸੰਘਣੀ ਵਾੜ ਹੀ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਕੱਚੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਉਸਾਰ ਲਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਵਾੜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਹੀ ਵਾੜਾ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ਼-ਨਾਲ਼ ਇਸ ਵਾੜ ਜਾਂ ਵਾੜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਆਦਿ ਵੀ ਬਦਲਦੇ ਗਏ। 

         ਹੁਣ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਲੀ ਟ ਦੀ ਧੁਨੀ ੜ ਦੀ ਧੁਨੀ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲੀ ਹੈ? ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ੜ ਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਧੁਨੀ ਜਾਂ ਅੱਖਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਟ, ਡ ਅਤੇ ਰ ਆਦਿ ਧੁਨੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ/ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ੜ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀਆਂ  ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਵਟ (वट:) ਤੋਂ ਬੋਹੜ, ਪੀਰ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) ਤੋਂ ਪੀੜ (ਦੁੱਖ), ਪੇਡਾ (ਸੰ.) ਤੋਂ ਪੇੜ (ਰੁੱਖ), ਘਟ (ਸੰ.) ਤੋਂ ਘੜਾ; ਘਟਿਕਾ ਤੋਂ ਘੜੀ (24 ਮਿੰਟ ਦਾ ਸਮਾਂ), ਘੋਟ (घोट:) ਜਾਂ ਘੋਟਕ (घोटक:) ਤੋਂ ਘੋੜਾ, ਸ਼ਕਟ (शक‍ट) ਤੋਂ ਛਕੜਾ, ਨਾਡਿ (नाडि:) ਤੋੰ ਨਾੜੀ (ਕਣਕ ਦੀ ਨਾੜ) ਆਦਿ।

        ਉਪਰੋਕਤ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਬਣਾਏ ਗਏ ਅਖਾੜਿਆਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਨਾਟਕ ਆਦਿ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਥਾਂ ਵੀ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸੋ, ਮੂਲ ਮੁੱਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਕਸ਼ ਜਾਂ ਅਕਸ਼ਿ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਇੱਥੇ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਚੌਸਰ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਆਦਿ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਸਗੋਂ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ- ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਅਰਥਾਤ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੰਚ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਲ਼ੇ-ਦੁਆਲ਼ੇ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਦਰਸ਼ਕ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਕਸ਼ਿ (ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ) ਅਤੇ ਵਾਟ (ਮੰਚ) ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਅਕਸ਼ਿਵਾਟ/ਅਕਸ਼ਵਾਟ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਸੰਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 

        ਅਖਾੜੇ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਸੁੱਕੇ ਹੋਏ ਛੱਪੜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੀ ਇਹ ਖੇਡ-ਤਮਾਸ਼ੇ ਜਾਂ ਨਾਟਕ ਆਦਿ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਛੱਪੜ ਨੂੰ ਹੀ ਇੱਕ ਬਣੇ-ਬਣਾਏ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਛੱਪੜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੰਚ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਕ ਉਸ ਦੇ ਆਲ਼ੇ-ਦੁਆਲ਼ੇ ਬੈਠ ਕੇ ਨਾਟਕ ਜਾਂ ਖੇਡ-ਤਮਾਸ਼ਿਆਂ ਆਦਿ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਸਨ।  

           ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਾਰਨ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤੇ ਨਿਰੁਕਤਕਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਨੂੰ ਫਰੋਲ਼ਦਿਆਂ ਅਕਸਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ ਆਦਿ ਨਾਲ਼ ਜੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦਾ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅਰਥਾਂ ਨਾਲ਼ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਵੀ ਕੋਈ ਵਾਹ-ਵਾਸਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਚਾਸ਼ਨੀ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਕਹੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦੀ ਕਵਾਇਦ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਹੀ ਜੇਕਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਜਾਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਨਾਲ਼ ਕੀ ਸੰਬੰਧ ਹੈ? ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਖੇਡਣ ਲਈ ਥਾਂ ਘੇਰਨ ਜਾਂ ਅਖਾੜਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਉਹ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਕਮਰੇ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਬੜੀ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਖੇਡੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। 

       ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ 'ਅਖਾੜਾ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਤਾਂ ਇਸ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਹੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ:

        ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਦੂਜਾ ਅਵਰੁ ਨਾ ਕੋਈ

        ਸਭੁ ਤੇਰਾ ਖੇਲੁ ਅਖਾੜਾ ਜੀਉ॥

             ਜੇਕਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਉਪਰੋਕਤ ਤਿੰਨੇ ਕੋਸ਼ਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅਖਾੜਾ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਚ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਅਖਾੜੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੀਮਾ/ਦਾਇਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਲੱਗਦੇ ਸਨ, ਚਾਹੇ ਇਹ ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ/ਘੋਲ਼ਾਂ/ਛਿੰਝਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਹੋਵੇ, ਚਾਹੇ ਨਕਲਾਂ ਜਾਂ ਰਾਸ (ਰਾਸ-ਲੀਲ੍ਹਾ) ਆਦਿ ਦਾ ਅਤੇ ਚਾਹੇ ਨਾਟਕ/ਡਰਾਮੇ ਜਾਂ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਆਦਿ ਦਾ। ਸਾਧੂ-ਮੰਡਲੀਆਂ ਵੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੱਦਬੰਦੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਰਿਹਾ  ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਫ਼ਰਕ ਕੇਵਲ ਏਨਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾਟਕ/ਰੰਗ-ਮੰਚ ਅਤੇ ਗਵੱਈਆਂ ਦੇ ਅਖਾੜੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਦਾਖ਼ਲੇ ਲਈ ਇੱਕ ਪਾਸਿਓਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਬੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਤਿੰਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਬਾਕੀ ਅਖਾੜੇ (ਦੰਗਲ਼/ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਆਦਿ ਦੇ) ਚਹੁੰਆਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। 

       ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ-ਕੋਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ "ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ" ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸ਼ਬਦ 'ਅਕਸ਼ਵਤੀ' ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ (ਅਕਸ਼ਵਤੀ) ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ: ਇੱਕ ਖੇਲ, ਪਾਸੇ ਵਾਲ਼ਾ ਖੇਲ, ਜੂਏ ਦਾ ਖੇਲ। ਸੋ, ਅਕਸ਼ਵਤੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਅਰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਪਾਸਿਆਂ ਵਾਲ਼ਾ ਜਾਂ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦਾ / ਜੂਏ ਦਾ ਖੇਲ ਹੋਰ ਹੈ ਅਤੇ ਅਖਾੜੇ ਦੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸ਼ਬਦ ਹੋਰ। 

      ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ 'ਅਕਸ਼ਵਾਟ' ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਦੋ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਅਰਥਾਂ (ਸ਼ਤਰੰਜ/ਪਾਸਿਆਂ ਦੀ ਖੇਡ ਅਤੇ ਅਖਾੜਾ) ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਲ਼ਗੱਡ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਚਲੇ 'ਅਕਸ਼' ਜਾਂ 'ਅਕਸ਼ਿ' ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਦੋ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਵਾਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

                     ................

ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਪਾਬਲਾ, 

ਲੰਗੜੋਆ, ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ।

ਫ਼ੋਨ ਨੰ. 98884-03052.

  "ਓਏ ਆਹ ਐਸ ਵੇਲੇ ਨਾਲੀ 'ਚ ਕੌਣ ਡਿੱਗਿਆ ਪਿਆ?"      "ਕੋਈ ਸ਼ਰਾਬੀ ਲੱਗਦੈ।" "ਚੱਲ ਬੰਤਿਆ ਦੇਖੀਏ ।"                 "ਉਹ ਰਾਮਿਆ ਆਹ ਤਾਂ ਆਪਣੇ  ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਲੱਗਦੈ ।" "ਆਹੋ  ਉਹੀ ਏ ,ਚੱਲ ਛੱਡ ਆਈਏ ਇਹਨੂੰ ਘਰੇ।"        "ਰਹਿਣ ਦੇ ਰਾਮਿਆ, ਜੇ ਕਿੱਧਰੇ ਰਾਹ 'ਚ ਮਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਲਜ਼ਾਮ ਆਪਣੇ ਤੇ ਆਊ।" "ਚੱਲ ਤੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀ ਯਾਰ।"           "ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਯਾਦ ਏ ਬੰਤਿਆ, ਜਦ ਇਹ ਪੀਂਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਤੂੰ ਇਹਦੀ ਠਾਠ ਦੇਖ ਕੇ ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗੱਲ ਕਰਨ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਭਾਲਦਾ ਸੀ ਤੇ ਅੱਜ ਇਹਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਵੀ …...।"                 "ਓਏ ਰਾਮਿਆ, ਉਹ ਵੇਲਾ ਹੋਰ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹਨੂੰ ਕੁੱਤਾ ਵੀ ਮੂੰਹ ਨਾ ਮਾਰੇ ।" ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇਹ ਸੁਣ ਰਾਮੇ ਨੂੰ ਵੀ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਹੋਰ   ਖਲੋਣਾ ਅਪਮਾਨਿਤ ਜਿਹਾ ਲੱਗਾ ਤੇ ਉਹ ਛੇਤੀ ਨਾਲ ਬੰਤੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਹੋ ਤੁਰਿਆ।                                                

ਲੇਖਿਕਾ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਭਾਟੀਆ ,ਐਮ. ਏ ,ਬੀ .ਐੱਡ ।       ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ।                                                         

ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 16 ਫਰਵਰੀ 1892 ਨੂੰ ਭਾਈ ਹੀਰਾ ਨੰਦ ਦੇ ਦੇ ਘਰ ਪਿੰਡ ਫਤੇਵਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਿਖੇ ਮਾਤਾ ਨਿਹਾਲ ਦੇਵੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਥਰਪਾਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੱਟੀ ਪਾਈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ। ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ਨੱਥੂ ਰਾਮ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਅਧੀਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।

ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਮੁਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਰਈਏ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਵੀਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਡਲ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਗੋਤਾ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਚੰਗੇ ਅੰਕਾਂ ਨਾਲ਼ 1905 ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੰਗੀ ਵਿੱਦਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ 1905 ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਦੁਰਗਾ ਨਾਲ਼ ਹੋਇਆ। ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਆਗਿਆ ਕੌਰ ਰੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਸਾਥ ਬਹੁਤਾ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਨਿਭਿਆ 1932 ਵਿੱਚ ਪਤਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

20 ਜੁਲਾਈ 1907 ਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਗੀ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ 10 ਜਮਾਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹੇ। ਘਰੇ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਸੀ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਭੂਆ ਰਾਧੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਟੂੰਬਾਂ ਗਹੀਣੇ ਰੱਖਕੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਨੂੰ ਦਸ ਪਾਸ ਕਰਾਕੇ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।

ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਦਿਲੀਂ ਰੀਝ ਤੇ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ਼ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਜਨੂੰਨ ਸੀ। ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਆਪ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਅੱਧੀ ਫੀਸ ਮਾਫ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਖ਼ੁਦ ਕੋਲੋਂ ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਮੱਦਦ ਹੁੰਦੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ 5 ਰੁਪੈ ਵਜ਼ੀਫਾ ਵੀ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ 1913 ਵਿੱਚ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਵਿੱਚ ਐੱਫ ਏ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰੋ.ਗੁਲਬਹਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਕਾਫੀ ਮੱਦਦ ਕੀਤੀ। 1915 ਵਿੱਚ ਗੌਰਮਿੰਟ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬੀ.ਏ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈ। ਵੈਸੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰਕੇ 1909 ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੈਕਿੰਡ ਮਾਸਟਰ ਦੀ 15 ਰੂਪੈ ਤਨਖਾਹ 'ਤੇ ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਸਾਂਗਲਾਂ ਵਿਖੇ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1910 ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਜਵਾਬ ਮਿਲ਼ਨ ਕਰਕੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 20 ਰੂਪੈ ਮਹੀਨੇ 'ਤੇ ਡਾਕਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੇ ਇੱਥੇ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਟਿਕਣ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 1915 ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਉਪਰੰਤ ਖਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਫਰੂਕਾ ਵਿੱਚ 75 ਰੂਪੈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਬੋਰਡਿੰਗ ਹਾਊਸ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ਦੀ ਨਾਲ਼ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਣ ਬਦਲੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ 20 ਰੂਪੈ ਅਲੱਗ ਮਿਲ਼ਨ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਰੇ ਕਰਜੇ ਉਤਾਰੇ। ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲਾ ਹੋਂਦ ਆਉਣ ਤੇ ਇੱਥੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਮੇਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਭਾਈ ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ ਹੋਇਆ,ਆਪ ਜੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਗੁਰਬਾਣੀ ਖੋਜ ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਧਿਐਨ ਤੇ ਕਾਰਜ ਅਰੰਭਿਆ।

ਆਪ ਜੀ ਨੇ 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਬਾਗ ਅਤੇ ਜੈਤੋ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਸਮੇਂ ਅਗਸਤ 1922 ਤੋਂ ਮਾਰਚ 1923 ਤੱਕ ਤੇ ਅਕਤੂਬਰ 1923 ਤੋਂ ਮਾਰਚ 1924 ਤੱਕ ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾ ਵੀ ਕੀਤੀ।

1921 ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰੀ ਛੱਡਕੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇ ਆਹੁਦੇ ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤੇ 1927 ਵਿੱਚ ਇੱਥੋਂ ਵੀ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਕੇ ਮੁੜ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੱਲੋਂ ਸੱਦੇ 'ਤੇ 1929 ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਮੋਰਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਕਰਕੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਨਿਯੁਕਤੀ ਲਈ ਵਿਚਾਰਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਨਾਲ਼ ਰਾਬਤਾ ਬਣਾਉਂਦਿਆਂ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਕੇ ਨਵੰਬਰ 1929 ਤੋਂ 1952 ਤੱਕ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਲਗਪਗ 10 ਸਾਲ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 1933 ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣਾ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਰਤਨ ਕੌਰ ਨਾਲ਼ ਕਰਵਾਇਆ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਪਤਨੀਆਂ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ 6 ਲੜਕੇ 2 ਲੜਕੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ।

ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਡਾ. ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ਼ 1968 ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਪਟਿਆਲੇ ਆਕੇ ਗੁਰਮਤਿ ਕਾਲਜ ਪਟਿਆਲੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲੱਗੇ।

ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ 1971 ਵਿੱਚ ਡੀ ਲਿੱਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਕੇ ਮਾਣ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ। 

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਨ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਰਪਣ (ਦਸ ਜਿਲਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਟੀਕਾ ਹੈ।), ਜਾਪ ਸਾਹਿਬ, ਸਵੱਈਏ ਤੇ ਚੌਪਈ ਸਾਹਿਬ ਸਟੀਕ,ਆਦਿ ਬੀੜ ਬਾਰੇ,ਸਦਾਚਾਰਕ ਲੇਖ,ਸਰਬਤ ਦਾ ਭਲਾ,ਸਿੱਖ ਸਿਦਕੁ ਨ ਹਾਰੇ,ਸਿਮਰਨ ਦੀਆਂ ਬਰਕਤਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਲੇਖ,ਗੁਰ ਇਤਿਹਾਸ,ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ,ਗੁਰਬਾਣੀ ਪ੍ਰਬੋਧ,ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ,ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰੇ,ਧਰਮ ਤੇ ਸਦਾਚਾਰ,ਧਾਰਮਿਕ ਲੇਖ,ਪੰਜਾਬੀ ਸੁਹਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼,ਪੰਜਾਬੀ ਛੰਦ ਦੇ ਅਲੰਕਾਰ,ਬੁਰਾਈ ਦਾ ਟਾਕਰਾ,ਜੀਵਨ ਬਿਰਤਾਂਤ (ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਤੱਕ) ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਤੇ ਨਿਬੰਧ ਪੱਤਰ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਲਿਖੇ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ,ਗੁਰਬਾਣੀ,ਟੀਕਾਕਾਰੀ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਨ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਣ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 1932 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ਇਸ ਬਦਲੇ ਆਪ ਨੂੰ 1000 ਰੂਪੈ ਇਨਾਮ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ਸੀ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਣ ਦਾ ਅਰੰਭ ਵਰਣਬੋਧ ਨਾਲ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਚਾਰਨ ਸਥਾਨਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵਾਕ ਅੰਗ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। ਤੀਜੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵਾਕ ਰਚਨਾ ਵਿਚਾਰ ਬਾਰੇ ਤੇ ਚੌਥੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਫੁਟਕਲ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਹਾਵਰੇ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਟੀਕਾਕਾਰੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅਨਮੁੱਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਲੇਖੇ ਲਾਏ। ਉਹਨਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਸਬਰ ਨਾਲ਼ ਚੱਲਦਿਆਂ ਜੋ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਰਪਣ-10 ਜਿਲਦਾਂ ਦਾ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ,ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਹੋ ਨਿੱਬੜਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਟੀਕਾ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵੀ ਸ਼ੰਕਾ ਦੀ ਗੁਜਾਇਸ਼ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤੀ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਟੀਕਾਕਾਰੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਸੰਜਮ ਸੀ, ਜੋ ਟੀਕਾਕਾਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲੋੜ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦਲੀਲ ਨਾਲ਼ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਰੱਖਣਾ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਸੀ। ਆਪ ਨੇ ਜੋ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਤੇ ਵਿਆਕਰਣਵੇਤਾ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾ ਪੱਖ ਕਿਤੇ ਵੀ ਭਾਰੂ ਨਹੀਂ ਪੈਣ ਦਿੱਤਾ ਸਗੋਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਸਹੀ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਅਪਣਾਇਆ।

ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਤੱਕ ਜੀਵਨੀਆਂ ਲਿਖਣ ਵੇਲ਼ੇ ਵੀ ਤਰਕ ਅਧਾਰਤ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ। ਉੱਥੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ,ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ, ਸਤਾ ਬਲਵੰਡ, ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਵੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜਚੋਲ ਕਰਕੇ ਲਿਖਿਆ। ਗੁਰ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਣ ਲੱਗਿਆਂ ਆਪ ਨੇ ਕਰਾਮਾਤੀ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਹੀ ਰੱਖਿਆ। ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ 121 ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੇਖ ਲਿਖੇ। ਆਪ ਨੇ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ 'ਮੇਰੀ ਜੀਵਨ ਕਹਾਣੀ' ਲਿਖੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੱਖ ਬਿਲਕੁਲ ਨੰਗੇ ਸੱਚ ਲਿਖੇ। ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਬਾਰੇ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵੀ ਲਿਖ ਸਕੀਏ ਉਹਨਾਂ ਹੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜੋ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਉਹ ਕਿਸੇ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਕੀਤੇ ਕਾਰਜ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਪਿੱਛੇ ਜੋ ਜਨੂੰਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੀ ਇਹ ਸਭ ਉਸ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਹੀ ਹੋਇਆ। 

ਪ੍ਰੋ.ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਣਿਨੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਵਡਿਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਸਾਦਾ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਬੋਰਡ ਨੇ ਪ੍ਰੋ.ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਣ ਬਣਾ ਕੇ ਦੇਣ,ਜਿਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਵਜੋਂ ਬੋਰਡ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 20000 ਰੁਪਏ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ "ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਜੋ ਸਮਾਂ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਇਕ ਇਕ ਪਲ ਗੁਰੂ ਲਈ ਹੈ,ਵਿਆਕਰਣਾਂ ਲਿਖ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਹੋਰ ਬਥੇਰੇ ਨੇ.." ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਿ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋਕੇ ਹੀ 29 ਅਕਤੂਬਰ 1977 ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਿਤਾਈ। ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜਾਂ ਸਦਕਾ ਰਹਿੰਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੱਕ ਯਾਦ ਰਹਿਣਗੇ। ਲੋੜ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵਸਾਈਏ। 

ਸ.ਸੁਖਚੈਨ ਸਿੰਘ ਕੁਰੜ

(ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕ)

ਸਰਕਾਰੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਮਾਨਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲ਼ਾ

 ' ਸੋਨੂੰ••••••।' ਰਸੀਵਰ  ਚੁੱਕਦੇ ਹੀ ਉਸ ਦੀ  ਆਵਾਜ  ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ  ਪੈਦੇ ਹੀ ਮੀਨੂੰ ਦੇ  ਪੱਬ ਧਰਤੀ  ਤੇ  ਨੱਚ ਉਠੇ  ਤੇ ਉਹ  ਬੋਲੀ, "ਪਤਾ  ਮੈਂ ਤੇਨੂੰ  ਕਿੰਨਾ  ਯਾਦ  ਕਰ  ਰਹੀ  ਸੀ.... ।"  "ਸੱਚੀ .....!

ਇਹ ਤਾਂ ਦਸ ਅੱਜ  ਕੀ ਕਰ  ਰਹੀ ਹੈ ?"

"ਕੁਝ ਨਹੀ ......।"

       "ਫਿਰ  ਮਿਲਣ ਆਜਾ ਪਲੀਜ਼......ਤੈਨੂੰ ਦੇਖਣ  ਲਈ  ਦਿਲ ਤੜਪ  ਰਿਹਾ .....।"

  "ਪਰ ਸੋਨੂੰ .....ਅੱਜ ਸੰਡੇ ......ਪਾਪਾ ਵੀ ਘਰ ......।"

" ਮੈਨੂੰ ਨਹੀ ਪਤਾ ..... ਇੱਧਰ  ਮੇਰੀ  ਹਾਲਤ  ਮਾੜੀ  ਹੇ ਰਹੀ  ਹੈ  ਤੇ ਤੂੰ ......।"

" ਅੱਛਾ  ਦਸ ਫਿਰ ਕਿੱਥੇ .........?" ਆਪਣੇ  ਰੱਬ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰੇਮੀ  ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੁੰਦਿਆ  ਦੇਖ ਮੀਨੂੰ ਬੋਲੀ ।

"ਸਾਡੇ  ਘਰ .......ਅੱਜ  ਇਥੇ  ਕੋਈ  ਨਹੀ......ਸਾਰੇ  ਜਰੂਰੀ  ਕੰਮ  ਗਏ ਨੇ।"

" ਠੀਕ ਹੈ ।" ਕਹਿੰਦੇ  ਮੀਨੂੰ ਨੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਚੁੱਕ ਸਹੇਲੀ  ਦੇ ਘਰ  ਜਾਣ  ਦਾ ਬਹਾਨਾ  ਬਣਾ  ਸੋਨੂੰ ਦੇ ਘਰ  ਆ ਗਈ।

        ਮੀਨੂੰ ਦੀ  ਰੂਹ  ਖਿੜੀ  ਹੋਈ ਸੀ ।ਪਿਆਰ  ਦੀਆਂ ਸੁਭਾਵਕ  ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ- ਕਰਦੇ  ਉਹ  ਕਦੋਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ  ਬਾਹਵਾਂ ਵਿਚ  ਸਮਾ ਗਏ ਤੇ  ਪਿਆਰ  ਦੇ ਸਭ ਹੱਦ  ਬੰਨੇ  ਟੱਪ  ਗਏ  ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ  ਵੀ  ਨਾ ਲਗਾ।

      ਹੋਸ਼ ਵਿਚ  ਪਰਤਦਿਆਂ ਮੀਨੂੰ ਗੱਚ ਭਰਦਿਆਂ ਬੋਲੀ,"ਸੋਹਣਿਆ .....ਮੈਂ......ਮੈਂ .....ਤੈਨੂੰ ਸੱਚਾ ਪਿਆਰ  ਕਰਦੀ  ਹਾਂ.......ਵੇਖੀ ਕਿਤੇ  ਮੈਨੂੰ ਧੋਖਾ  ਨਾ ਦੇ ਦੇਵੀਂ ......ਮੈਂ ਤਾਂ ਅੱਜ  ਪਿਆਰ  ਵਿਚ  ਤੈਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ......।" ਤੇ ਉਹ  ਉਸ ਦੇ  ਗਲੇ ਲੱਗ  ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ  ਰੋ ਪਈ । 

         "ਮੈਂ ਵੀ  ਤੈਨੂੰ ਬਹੁਤ  ਪਿਆਰ  ਕਰਦਾ  ਹਾਂ।" ਸੋਨੂੰ ਉਸ  ਦੇ ਹੰਝੂ  ਪੁੰਝਦਿਆਂ  ਬੋਲਿਆ । 

          ਬਹੁਤ  ਵਕਤ  ਹੋਇਆ  ਦੇਖ  ਮੀਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਚੁੱਕ ਛੇਤੀ  ਨਾਲ  ਘਰ  ਚਲੀ  ਗਈ । ਉਸ ਦੇ  ਜਾਂਦੇ  ਹੀ ਅਚਾਨਕ  ਸੋਨੂੰ ਦਾ ਖਾਸ  ਦੋਸਤ ਸ਼ੰਮੀ  ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆ ਗਿਆ। ਕਮਰੇ ਦੀ  ਹਾਲਤ  ਵੇਖਦੇ ਹੀ ਉਹ ਮਸਕੜੀ  ਹਾਸੀ  ਹੱਸਦਿਆਂ ਬੋਲਿਆ , "ਕਮਾਲ ਹੋ ਗਈ  ਯਾਰ......ਅੱਜ ਫੇਰ ...! ਕਿੰਨੇ  ਚ....?" "ਨਹੀ  ਯਾਰ ......ਉਹ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਦੋਸਤ  ਸੀ......ਮੀਨੂੰ।"

        "ਕੀ•••••?"

"ਮੀਨੂੰ ! ਯਾਰ,ਯਾਰ.....ਉਹ ਤਾਂ ਬੜੀ ਸ਼ਰੀਫ ਕੁੜੀ ਐ। ਤੂੰ......ਤੂੰ ਕਿਤੇ ਉਸ ਨਾਲ  ਪਿਆਰ ......?" ਸ਼ਮੀ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗਾ।

" ਹੂੰ ....ਪਿਆਰ ਉਹ ਵੀ ਇਹਦੇ ਨਾਲ.... ਜਿਸ ਨੇ .....। ਪਿਆਰ  ਤੇ  ਵਿਆਹ  ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਰੀਫ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਕਰੂੰ।"  ਸੋਨੂੰ ਸ਼ਰਾਰਤ ਭਰੇ ਲਹਿਜ਼ੇ  ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ ਤੇ  ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਬਿਖੇਰਿਆ ਦੋਵੇਂ  ਠਹਾਕੇ ਲਗਾ  ਕੇ ਉੱਚੀ- ਉੱਚੀ  ਹੱਸ ਪਏ ।

ਲੇਖਿਕਾ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਭਾਟੀਆ 

ਐਮ .ਏ ,ਬੀ .ਐੱਡ । ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ।

ਧਰਮ ਦੇ ਠੇਕਦਾਰਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਡਰਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਡਰ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ਼ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਉਠਾਉਂਦੇ। ਪਰ ਧਰਮ ਹੈ ਕੀ? ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਸੀਂ ਮੰਦਿਰ, ਮਸਜ਼ਿਦ, ਗੁਰੂਦਵਾਰੇ ਤੇ ਚਰਚ ਆਦਿ ਦੇ ਚੱਕਰ ਕੱਢਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਰੱਬ ਦੇ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੇ।     ਸਾਡੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਉਲਝਣਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਪੀਰ, ਪੈਗੰਬਰ,ਗੁਰੂ ਆਏ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸੱਚ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਮਸਲਾ ਹੋਰ ਵੀ ਉਲਝ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਗੁਰੂ, ਪੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੱਥੇ ਟੇਕਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਵੇਂ- ਨਵੇਂ ਥਾਂ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਸਲੀ ਮਕਸਦ ਬਾਰੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਸਾਡੇ ਕੰਨਾਂ ਤੇ ਜੂੰ ਨਾ ਸਰਕੀ।

             ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ? ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਦਾਦਾਗਿਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰੁਦਵਾਰੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਸਜ਼ਿਦ 'ਚ ਮੁੱਲਾ, ਕਾਜ਼ੀ ਤੇ ਚਰਚ ਵਿੱਚ ਪਾਦਰੀ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਹੀ ਅਜੀਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਕੋਈ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਅਸੂਲ ਬਣਾਈ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਇੰਝ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇਹਨਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੋਵੇ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕਿੰਨਾ ਕੁੱਝ ਸਮਝ ਕੇ ਗਏ। ਬਾਣੀ ਲਿੱਖ ਕੇ ਗਏ ਤਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਭਟਕੀਏ ਨਾ। ਪਰ ਯਾਦ ਕੀਹਨੂੰ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੁਕਮ ਕੀ ਹਨ?

            ਅੱਜ ਇੱਥੇ ਕੁੱਝ ਮਿੱਠੇ ਕੌੜੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲੱਗੀ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ। ਸਾਡੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਬਣਵਾਇਆ ਤੇ ਚਾਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਰੱਖੇ। ਇਸਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਕਿੱਡੀ ਵੱਡੀ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪੰਥ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਿਰਜਿਆ। ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪਾਈਆਂ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਊਚ-ਨੀਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਸੱਭਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਬਖਸ਼ਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਹਦੇ ਲਈ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਸਗੋਂ ਉਹਨੂੰ ਵੀ ਪੰਗਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਛੱਕਣਾ ਪਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਬੀ.ਆਈ.ਪੀ ਕਲਚਰ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਸੱਭ ਬਰਾਬਰ ਸਨ।

                ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਰੱਖ ਕੇ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਹੀ ਪਾਸੇ ਤੁਰ ਪਏ ਹਾਂ। ਕਈ ਗੁਰੂਦਵਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਸੇਵਾਦਾਰ ਦਾ ਗੁੱਸੇ ਵਾਲ਼ਾ ਮੂੰਹ ਵੇਖ ਕੇ ਹੀ ਸੰਗਤ ਡਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਵੀਹ ਰੁਪਿਆ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਲੰਗਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਉਹ ਅੱਜ ਵੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸਿਰਫ਼ ਲੰਗਰ ਛੱਕਣ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਬੱਸ ਇਹ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਢਿੱਡ ਭਰਕੇ ਖਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਸਾਡੇ ਮਹਾਨ ਸੇਵਾਦਾਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘੂਰੀਆਂ ਵੱਟਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਤਾਂ ਝਈਆਂ ਲੈ-ਲੈ ਇੰਝ ਪੈਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਪੈਰ ਧਰ ਕੇ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰ ਲਈ ਹੋਵੇ। ਓਏ! ਸਿਰ ਢੱਕੋ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ, ਕਿਵੇਂ ਨੰਗੇ ਸਿਰ ਬੂਥਾ ਚੁੱਕੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਆਦਿ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

             ਇੱਕ ਦਿਨ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਸੇਵਾਦਾਰ ਦੇਖਿਆ ਜਿਹੜਾ ਨੰਗੇ ਸਿਰ ਭੈਣਾਂ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਝ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਸਿਰ ਢੱਕ ਹੀ ਰਹੇ ਸਨ। ਓਹਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਗੇਟ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫੇਰ ਦੱਸਾਂ, ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ। ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਵੀਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਾਂ ਕਿ ਫ਼ੇਰ ਤੂੰ ਕੀ ਕਰੇਗਾਂ। ਕੀ ਤੂੰ ਇਸ ਸਰਬ ਸਾਂਝੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦੇਵੇਂਗਾ ਜਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਡਾਂਗ ਮਾਰੇਂਗਾ? ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਮੈਥੋਂ ਕੁੱਝ ਕਹਿ ਨਾ ਹੋਇਆ ਪਰ ਦਿਲ ਬਹੁਤ ਦੁਖਿਆ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਵੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਧੀ ਹਾਂ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਮੈਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਹੀਂ ਛਕਿਆ ਤੇ ਮੇਰਾ ਵਿਆਹ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਮੇਰੇ ਪੇਕੇ ਸਿੱਖ ਹਨ, ਮੈਂ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਗਈ ਹਾਂ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਜਾਂਦੀ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਸਹੁਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਮੇਰੇ ਤੇ ਕਦੇ ਕੋਈ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਲਗਾਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਖ਼ੁਦ ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਗੁਰੂਦਵਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਈ ਥਾਈਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦਾ ਬੁਰਾ ਵਿਵਹਾਰ ਵੇਖ ਕੇ ਅਕਸਰ ਮੈਂ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹਾਂ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੇਰੀ ਇੱਕ ਸਹਿਕਰਮੀ ਜੋ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਹੈ, ਮੈਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾਓ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ਼ ਸਿਰ ਢੱਕਣ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਬੁਰਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਗਈ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜੇ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਬੋਲ਼ੇ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇੰਨਾ ਬੁਰਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਬਿਨਾਂ ਲੰਗਰ ਛਕਿਆਂ ਹੀ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ।ਉਹ ਹਿੰਦੀ ਬੋਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹਨੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸੱਭ ਦੱਸਿਆ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰੇ ਦਿਲ 'ਚੋਂ ਹੂਕ ਨਿੱਕਲੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਕੋਈ ਭੁੱਖਾ ਮੁੜ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਨਾਥ ਜੀ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਨਿਕਲ਼ੇ। ਰਾਸਤੇ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਰਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਤੇ ਰੁੱਕ ਕੇ ਅਰਾਮ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਬਾਲਮੀਕੀ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਕੇ ਜਿੱਥੇ ਬੜੇ ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਤੇ ਖਾਣਾ ਮਿਲ਼ਿਆ, ਉਹ ਬੜੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਪਰ ਦੂਜੀ ਰਾਤ ਉਹ ਇੱਕ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਰੁੱਕੇ ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਚੰਗਾ ਵਿਵਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਭਾਈ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਝੰਡਾ ਵੇਖ ਕੇ ਕੁੱਝ ਅਪਸ਼ਬਦ ਬੋਲੇ। ਉਹ ਬੜੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਏ ਪਰ ਉਸ ਥਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਠਹਿਰਨ ਵਾਲ਼ੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਵੱਸ ਉੱਥੇ ਰੁੱਕ ਗਏ। ਪਰ ਉਹ ਮਾੜਾ ਵਿਹਾਰ ਉਹ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੇ।

               ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਤੇ ਬੱਚੇ ਨਾਲ਼ ਗੁਰੂ ਘਰ ਗਈ। ਠੰਡ ਬਹੁਤ ਸੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਸੱਭ ਨੇ ਸਿਰਾਂ ਤੇ ਟੋਪੀਆਂ (ਸਰਦੀ ਵਾਲੀਆਂ) ਲਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਵੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਇੱਕ ਭਾਈ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਏਥੇ ਟੋਪੀ ਨਹੀਂ ਲੈਣੀ, ਰੁਮਾਲ ਬੰਨ੍ਹੋ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਟੋਪੀ ਉਤਾਰੀ ਤੇ ਰੁਮਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ। ਮੈਥੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ।ਮੈਂ ਭਾਈ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਟੋਪੀ ਤਾਂ ਸਰਦੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨ ਸਕਦੇ? ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਓਹ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖ ਕੇ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਦੇਖ਼ ਲਓ। ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੇ, ਕਮੇਟੀ ਨੇ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਘਰ ਸਿਰ ਢੱਕਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਪਰ ਗਰਮ ਟੋਪੀ ਨਾਲ਼ ਪੂਰਾ ਸਿਰ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦਕਿ ਰੁਮਾਲ ਨਾਲ ਅੱਧਾ ਸਿਰ ਨੰਗਾ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਾ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਟੋਪੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਸਿਰ ਢੱਕੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ। ਤਾਂ ਭਾਈ ਜੀ ਬੇਬੱਸ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਗੱਲ ਟਾਲ਼ ਕੇ ਪਾਸੇ ਹੋ ਗਏ। 

           ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਕਿਤੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਗਰਮ ਟੋਪੀ ਪਹਿਨਣ ਤੋਂ ਮਨਾਹੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

            ਮੈਂ ਮੰਨਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕੁੱਝ ਅਸੂਲ ਹਨ, ਸਿਧਾਂਤ ਹਨ। ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਤਾਂ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਗਲ਼ ਨਾਲ਼ ਲਗਾਇਆ ਸੀ। ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਇਹ ਅਸੂਲ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਹਨ ਹਰ ਇੱਕ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਹਾਂ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਅਸੂਲਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਮੰਨਣ ਤਾਂ ਫ਼ੇਰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਈਏ। ਖਾਊਂ-ਵੱਢੂ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਅਗਲਾ ਮੁੜ ਕੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵੜਨ ਤੋਂ ਹੀ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰੇਗਾ।

              ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਬੁਰਾਈ ਕਰਦੀ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਧਰਮ ਕੋਈ ਵੀ ਮਾੜਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਧਰਮ ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਸਾਡੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਕ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।

                  ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਡੇਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਬੜਾ ਮਾੜਾ ਚੰਗਾ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਾਈ ਧਰਮ ਬਾਰੇ। ਅਖੇ ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭਰਮਾਂ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਵੱਲ ਖਿੱਚ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਤੇ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲ਼ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਆਮ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਈਸਾਈਆਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਮੁਫ਼ਤ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਰਹੀ ਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੱਜਵਾਂ ਪਿਆਰ,ਸਤਿਕਾਰ ਤੇ ਅਪਣੱਤ ਮਿਲ਼ਦੀ ਹੈ।ਸੇਵਾਦਾਰ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਜੇਕਰ ਕੁੱਝ ਕਹਿਣਾ ਵੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤੇ ਫ਼ੇਰ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਅਮੀਰ ਜਾਂ ਗ਼ਰੀਬ ਹੋਵੇ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਫਿਰ ਜਿੱਥੇ ਐਨਾ ਪਿਆਰ ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲ਼ੇ ਉੱਥੇ ਬੰਦਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ? 

                  ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਕੋਲ਼ ਨਾ ਤਾਂ ਧੰਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮਿਠਾਸ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:

  ਮਿਠ ਬੋਲੜਾ ਜੀ ਹਰਿ ਸਜਣੁ ਸੁਆਮੀ ਮੋਰਾ।।

 ਹਉ ਸੰਮਲਿ ਥਕੀ ਜੀ ਓਹੁ ਕਦੇ ਨ ਬੋਲੈ ਕਉਰਾ।।

               ਅਫ਼ਸੋਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਐਡੀ ਮਿੱਠੀ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸੁਣਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਅਸੀਂ ਮਿਠਾਸ ਨਹੀਂ ਵੰਡਦੇ ਤੇ ਛੋਟੇ ਵੱਡੇ, ਊਚ-ਨੀਚ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਏ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਲੰਗਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਾ ਉਵੇਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਹਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਕਰਕੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜਨਗੇ।

          ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਹੁਤ ਮਹਾਨ ਧਰਮ ਹੈ।ਇਹ ਸਿੱਖੀ ਸਿਰ ਦੇ ਕੇ ਮਿਲ਼ੀ ਹੈ। ਬੜੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਸਾਡੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਤਗੁਰਾਂ ਨੇ। ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਧਰਮ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼  ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਬੱਸ ਜੇ ਅਸੀਂ ਕੁੱਝ ਕੁ ਕਮੀਆਂ ਦੂਰ ਕਰ ਲਈਏ ਤਾਂ ਲੋਕ ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜਨਗੇ, ਟੁੱਟਣਗੇ ਨਹੀਂ।

             ਅਖ਼ੀਰ ਮੈਂ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਕਹਾਂਗੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਮਕਸਦ ਹੈ।ਮੈਂ ਸਿਰਫ਼ ਧਰਮ ਦੇ ਅਸਲੀ ਮਾਇਨੇ ਸਮਝ ਕੇ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਾਂਝ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਤੇ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਜਾਂ ਰੱਬ ਦੇ ਦੂਤ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਨਰਮੀ ਤੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਨਹੀਂ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਕਲੇਸ਼ ਤੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

    ਭੁੱਲ ਚੁੱਕ ਮੁਆਫ।

ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ ਧੀਮਾਨ,ਸ਼ੇਰਪੁਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ  ਸੰ:9464633059

ਸੰਗੀਤਾ, ਆਹ ਬਾਬਾ ਜੀ ਲਈ ਇੱਕ ਕੱਪ ਚਾਹ ਬਣਾਈਂ। ਪਤੀ ਸੰਜੀਵ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ।

       ਪਰ ਮੈਂ ਤਾਂ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਬਣਾ ਲਓ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਣੀ ਹੈ। ਸੰਗੀਤਾ ਨੇ ਸਕੂਟਰੀ ਚਾਲੂ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

         ਤੇਰਾ ਦਫ਼ਤਰ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ! ਸੰਜੀਵ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਚਾਹ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਭਾਂਡਾ ਚੁੱਕਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

           ਬਾਹਰ ਬੈਠਾ ਬਾਬਾ ਮੰਦ ਮੰਦ ਮੁਸਕਾਇਆ।

          ਓ ਹੋ! ਐਵੇਂ ਨਾ ਗੁੱਸਾ ਕਰਿਆ ਕਰੋ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਸਖ਼ਤੀ ਬਹੁਤ ਹੈ। ਦੋ ਮਿੰਟ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਛੱਤੀ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਨੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਤੇ ਉੱਤੋਂ ਗੱਲ-ਗੱਲ ਤੇ ਤਨਖ਼ਾਹ 'ਚੋਂ ਕਟੋਤੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਗੀਤਾ ਚਲੀ ਗਈ।

               ਅੱਜ ਤੁਸੀਂ ਘਰ ਹੀ ਹੋ? ਗਏ ਨੀਂ ਕੰਮ ਤੇ? ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤਾ ਆਈ ਤਾਂ ਸੰਜੀਵ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇਖ਼ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ ,ਪਰ ਉਹਨੇ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਗੀਤਾ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਬੁਲਾਇਆ ਪਰ ਉਹ ਨਾ ਬੋਲਿਆ। ਸੰਗੀਤਾ ਨੂੰ ਸਵੇਰ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਯਾਦ ਆਈ। ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਇੰਨੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਦਾ ਉਹਨੇ ਐਡਾ ਗੁੱਸਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ। ਖ਼ੈਰ ਉਹ ਉੱਠ ਕੇ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਸਬਜ਼ੀ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਸਬਜ਼ੀ ਬਣਾ ਕੇ ਓਹਨੇ ਚਾਹ ਬਣਾਈ ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਅੰਦਰ ਸੰਜੀਵ ਕੋਲ਼ ਆ ਬੈਠੀ।

            ਚਾਹ ਪੀ ਲਓ, ਓਹਨੇ ਕੱਪ ਸੰਜੀਵ ਵੱਲ ਵਧਾਇਆ। ਪਰ ਓਹਨੇ ਫੜਿਆ ਨਾ ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਮੂੰਹ ਘੁੰਮਾ ਲਿਆ।

           ਜਦੋਂ ਸੰਗੀਤਾ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਉਹ ਭੜਕ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, ਸਵੇਰੇ ਤਾਂ ਚਾਹ ਬਣਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਤੈਥੋਂ। ਹੁਣ ਵੀ ਰਹਿਣ ਦਿੰਦੀ..........! ਹੂੰਅ......! ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਮੰਦਾ ਚੱਲਦਾ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪੰਡਿਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗਰੀਬ-ਗੁਰਬੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਿਆ ਕਰ। ਏਸੇ ਲਈ ਉਸ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਚਾਹ ਪੀਣ ਲਈ ਬਿਠਾਇਆ ਸੀ। ਸੰਜੀਵ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਭੇਦ ਖੋਲਿਆ।

            ਸੰਗੀਤਾ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਮੁਸਕਰਾਈ ਤੇ ਬੋਲੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਆਪ ਕਰੀਦੀ ਹੈ। ਤੇ ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਸੇਵਾ ਲਾਲਚ ਤੇ ਇੱਛਾ-ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਤੇ ਨਾਲ਼ੇ ਸੇਵਾ ਪਿੱਛੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕਲੇਸ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਉਸ ਵਕਤ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹ ਬਣਾ ਕੇ ਪਿਲਾ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ? ਹਰ ਵੇਲ਼ੇ ਔਰਤ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਨੂੰ ਮਰਦ ਦੀ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦਾ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਲਈਦਾ। ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਗੀਤਾ ਖ਼ਾਲੀ ਕੱਪ ਚੁੱਕ ਕੇ ਰਸੋਈ ਵੱਲ ਤੁਰ ਗਈ ਤੇ ਸੰਜੀਵ ਵੀ ਉਹਦੇ ਮਗਰ-ਮਗਰ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਚੱਲ ਪਿਆ। ਉਹਦੀ ਮਰਦਾਂਨਗੀ ਹੁਣ ਕੁੱਝ ਢਿੱਲੀ ਜੋ ਪੈ ਗਈ ਸੀ।

ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ ਧੀਮਾਨ,ਸ਼ੇਰਪੁਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ  -ਸੰ:9464633059

ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਗਿਆ ।ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਗਏ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।ਬਾਹਰ ਸਹੁਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਖੁਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਚੈੱਕ ਕਰਵਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਪੱਕਾ ਪੁੱਤਰ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ।ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।ਪੈਸੇ ਵੀ ਵੱਧ ਲਏ ਸੀ ਕਿ ਕਾਨੂੰਨ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਟੈਸਟ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ।ਪਰ ਰੇਖਾ ਨਾ ਖੁਸ਼ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਚਿੰਤਤ । ਨਵੇਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਪਟਿਆਂ ਬੱਚਾ ਫੜਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਬੁਲਾਇਆ ਤਾਂ ਰੇਖਾ ਦੀ ਸੱਸ ਲੱਛਮੀ ਮੂਹਰੇ ਆ ਗਈ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ,”ਠੀਕ ਨੇ ਦੋਵੇਂ ਜੀ ।” ਨਰਸ ਨੇ ਹਾਂ ਜੀ ਕਿਹਾ ।ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਕੋਈ ਸ਼ਗਨ ਲੈਣ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰੀ ਤੇ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਬੱਚਾ ਫੜਾਉੰਦੇ ਕਿਹਾ ,”ਬਹੁਤ ਪਿਆਰੀ ਹੈ ਜੀ ,ਅੰਗੂਠਾ ਚੁੰਘਦੀ ਸੀ ।ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਬੜੇ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੀ ।ਪੂਰੀ ਚੁਸਤ ਹੈ।”ਲੱਛਮੀ ਤਾਂ ਬਰਫ ਦੀ ਤਰਾਂ ਜੰਮ ਗਈ ਸੀ ਇਹ ਸਭ ਸੁਣ ਕੇ,ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲੀ ।ਨਰਸ ਨੂੰ ਪਰੇ ਕਰਕੇ ਕਹਿੰਦੀ ,ਟੈਸਟ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ ,ਉਹ ਤਾਂ ਲੜਕਾ ਦੱਸਦੇ ਸੀ ਕਿਤੇ ਤੁਸੀਂ ਬਦਲ ਤਾਂ ਨਹੀ ਦਿੱਤਾ । ਨਹੀਂ ਮਾਂ ਜੀ ਸਾਡੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੁਝ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ ।ਕਹਿ ਕੇ ਨਰਸ ਚੱਲੀ ਗਈ ।ਸਭ ਦੇ ਕੋਲ ਆ ਫਿਰ ਕਹਿੰਦੀ,” ਪੱਥਰ ਪੱਲੇ ਪੈ ਗਿਆ ,ਐਨੇ ਪੈਸੇ ਵੀ ਲਾਏ ,ਇਹ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ? ਪਰ ਰੇਖਾ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਹੰਝੂ ਕੇਰਦੀ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ ਜੇ ਉਸ ਦਿਨ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਮਿੰਨਤਾਂ ਕਰਕੇ ਰਿਪੋਰਟ ਬਦਲਣ ਲਈ ਨਾ ਕਹਿੰਦੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਮਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇਰੀ ਕਾਤਿਲ ਹੋਣਾ ਸੀ ਧੀਏ।ਯੁੱਗ -ਯੁੱਗ ਜੀਓ ।”ਸੋਚਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਬੇਟੀ ਨੇ ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਦਾਦੀ ਪੱਥਰ ਕੌਣ ਹੁੰਦਾ ? ਕਿੱਥੇ ਹੈ ਪੱਥਰ? ਕੁੜੀ ਦੇ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਪੁੱਤ।ਅੱਛਾ ਦਾਦੀ ਮੈਂ ਵੀ ਪੱਥਰ ਹਾਂ  ।ਨਹੀਂ ਪੁੱਤ ,ਤੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੇ।ਅੱਛਾ ਦਾਦੀ ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਿਆ ,ਛੋਟੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ,ਮੈਂ , ਭੂਆ ਕਿੱਧਰੋਂ ਹੀਰੇ ਹੋਏ। ਛੋਟੀ ਬੇਟੀ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਲੱਛਮੀ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਕੇ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਈ।

ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ ਜੀਤ

ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ 

ਸ਼ਰੀਫ  ਕੁੜੀ  

   ' ਸੋਨੂੰ••••••।' ਰਸੀਵਰ  ਚੁੱਕਦੇ ਹੀ ਉਸ ਦੀ  ਆਵਾਜ  ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ  ਪੈਦੇ ਹੀ ਮੀਨੂੰ ਦੇ  ਪੱਬ ਧਰਤੀ  ਤੇ  ਨੱਚ ਉਠੇ  ਤੇ ਉਹ  ਬੋਲੀ, "ਪਤਾ  ਮੈਂ ਤੇਨੂੰ  ਕਿੰਨਾ  ਯਾਦ  ਕਰ  ਰਹੀ  ਸੀ.... ।"  "ਸੱਚੀ .....!

ਇਹ ਤਾਂ ਦਸ ਅੱਜ  ਕੀ ਕਰ  ਰਹੀ ਹੈ ?"

"ਕੁਝ ਨਹੀ ......।"

       "ਫਿਰ  ਮਿਲਣ ਆਜਾ ਪਲੀਜ਼......ਤੈਨੂੰ ਦੇਖਣ  ਲਈ  ਦਿਲ ਤੜਪ  ਰਿਹਾ .....।"

  "ਪਰ ਸੋਨੂੰ .....ਅੱਜ ਸੰਡੇ ......ਪਾਪਾ ਵੀ ਘਰ ......।"

" ਮੈਨੂੰ ਨਹੀ ਪਤਾ ..... ਇੱਧਰ  ਮੇਰੀ  ਹਾਲਤ  ਮਾੜੀ  ਹੇ ਰਹੀ  ਹੈ  ਤੇ ਤੂੰ ......।"

" ਅੱਛਾ  ਦਸ ਫਿਰ ਕਿੱਥੇ .........?" ਆਪਣੇ  ਰੱਬ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰੇਮੀ  ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੁੰਦਿਆ  ਦੇਖ ਮੀਨੂੰ ਬੋਲੀ ।

"ਸਾਡੇ  ਘਰ .......ਅੱਜ  ਇਥੇ  ਕੋਈ  ਨਹੀ......ਸਾਰੇ  ਜਰੂਰੀ  ਕੰਮ  ਗਏ ਨੇ।"

" ਠੀਕ ਹੈ ।" ਕਹਿੰਦੇ  ਮੀਨੂੰ ਨੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਚੁੱਕ ਸਹੇਲੀ  ਦੇ ਘਰ  ਜਾਣ  ਦਾ ਬਹਾਨਾ  ਬਣਾ  ਸੋਨੂੰ ਦੇ ਘਰ  ਆ ਗਈ।

        ਮੀਨੂੰ ਦੀ  ਰੂਹ  ਖਿੜੀ  ਹੋਈ ਸੀ ।ਪਿਆਰ  ਦੀਆਂ ਸੁਭਾਵਕ  ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ- ਕਰਦੇ  ਉਹ  ਕਦੋਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ  ਬਾਹਵਾਂ ਵਿਚ  ਸਮਾ ਗਏ ਤੇ  ਪਿਆਰ  ਦੇ ਸਭ ਹੱਦ  ਬੰਨੇ  ਟੱਪ  ਗਏ  ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ  ਵੀ  ਨਾ ਲਗਾ।

      ਹੋਸ਼ ਵਿਚ  ਪਰਤਦਿਆਂ ਮੀਨੂੰ ਗੱਚ ਭਰਦਿਆਂ ਬੋਲੀ,"ਸੋਹਣਿਆ .....ਮੈਂ......ਮੈਂ .....ਤੈਨੂੰ ਸੱਚਾ ਪਿਆਰ  ਕਰਦੀ  ਹਾਂ.......ਵੇਖੀ ਕਿਤੇ  ਮੈਨੂੰ ਧੋਖਾ  ਨਾ ਦੇ ਦੇਵੀਂ ......ਮੈਂ ਤਾਂ ਅੱਜ  ਪਿਆਰ  ਵਿਚ  ਤੈਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ......।" ਤੇ ਉਹ  ਉਸ ਦੇ  ਗਲੇ ਲੱਗ  ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ  ਰੋ ਪਈ । 

         "ਮੈਂ ਵੀ  ਤੈਨੂੰ ਬਹੁਤ  ਪਿਆਰ  ਕਰਦਾ  ਹਾਂ।" ਸੋਨੂੰ ਉਸ  ਦੇ ਹੰਝੂ  ਪੁੰਝਦਿਆਂ  ਬੋਲਿਆ । 

          ਬਹੁਤ  ਵਕਤ  ਹੋਇਆ  ਦੇਖ  ਮੀਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਚੁੱਕ ਛੇਤੀ  ਨਾਲ  ਘਰ  ਚਲੀ  ਗਈ । ਉਸ ਦੇ  ਜਾਂਦੇ  ਹੀ ਅਚਾਨਕ  ਸੋਨੂੰ ਦਾ ਖਾਸ  ਦੋਸਤ ਸ਼ੰਮੀ  ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆ ਗਿਆ। ਕਮਰੇ ਦੀ  ਹਾਲਤ  ਵੇਖਦੇ ਹੀ ਉਹ ਮਸਕੜੀ  ਹਾਸੀ  ਹੱਸਦਿਆਂ ਬੋਲਿਆ , "ਕਮਾਲ ਹੋ ਗਈ  ਯਾਰ......ਅੱਜ ਫੇਰ ...! ਕਿੰਨੇ  ਚ....?" "ਨਹੀ  ਯਾਰ ......ਉਹ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਦੋਸਤ  ਸੀ......ਮੀਨੂੰ।"

        "ਕੀ•••••?"

"ਮੀਨੂੰ ! ਯਾਰ,ਯਾਰ.....ਉਹ ਤਾਂ ਬੜੀ ਸ਼ਰੀਫ ਕੁੜੀ ਐ। ਤੂੰ......ਤੂੰ ਕਿਤੇ ਉਸ ਨਾਲ  ਪਿਆਰ ......?" ਸ਼ਮੀ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗਾ।

" ਹੂੰ ....ਪਿਆਰ ਉਹ ਵੀ ਇਹਦੇ ਨਾਲ.... ਜਿਸ ਨੇ .....। ਪਿਆਰ  ਤੇ  ਵਿਆਹ  ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਰੀਫ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਕਰੂੰ।"  ਸੋਨੂੰ ਸ਼ਰਾਰਤ ਭਰੇ ਲਹਿਜ਼ੇ  ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ ਤੇ  ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਬਿਖੇਰਿਆ ਦੋਵੇਂ  ਠਹਾਕੇ ਲਗਾ  ਕੇ ਉੱਚੀ- ਉੱਚੀ  ਹੱਸ ਪਏ ।

ਲੇਖਿਕਾ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਭਾਟੀਆ 

ਐਮ .ਏ ,ਬੀ .ਐੱਡ । ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ।