ਸੰਪਾਦਕੀ

ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ …..

ਪਤਝੜ ਮੌਸਮ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ,
ਝੁੱਲ਼ੀ ਬੜੀ ਹਨੇਰੀ ,
ਮੁੜ ਆਜਾ ਭਗਤ ਸਿਆ ,
ਲੋੜ ਪੈ ਗਈ ਵਤਨ ਨੂੰ ਤੇਰੀ ।
ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1907 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਬੰਗਾ, ਚੱਕ ਨੰਬਰ 105 , ਲਾਇਲਪੁਰ ਵਿਖੇ ਇਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ।
ਉਨ੍ਹਾ ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ  ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ, ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ,ਜਿਲਾ ਜਲੰਧਰ ਵਿਚ ਸੀ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਸਦਾ  ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਸਰਦਾਰ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਵਿਦਿਆਵਤੀ ਸੀ।
ਜਿਸ ਦਿਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਉਸੇ ਦਿਨ ਉਸਦੇ ਚਾਚਾ ਮਾੰਡਲੇ  ਦੀ ਜੇਲ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਹੋਕੇ ਆਏ ਸੀ।ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਮਤਲਬ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲਾ ਰਖ ਦਿਤਾ ਸੀ।ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਚਾਚਾ ਵੀ ਪੱਕੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਬੜੀ ਹੋਸਲੇ ਵਾਲੀ ,ਦਲੇਰ  ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲੀ ਇਸਤਰੀ ਸੀ।
ਆਪ ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਸਰਦਾਰ ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਵਾਹੀਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਯੂਨਾਨੀ ਹਿਕਮਤ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਸਨ। ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ  ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਮੇਂ – ਸਮੇਂ ਆਈਆ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤਾ ਸਮੇਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵੱਧ-ਚੱੜ੍ਹ ਕੇ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। 1906 ਵਿੱਚ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣੇ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚਾਚਾ ਸਰਦਾਰ  ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇੱਕ ਸਿਰਕੱਢ ਸਵਤੰਤਰਤਾ ਸਗਰਾਮੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬੁਲਾਰੇ ਵੀ ਸਨ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਗਤ ਤੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਵੀ  ਬਹੁਤ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਿਆ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਰਾਭੇ ਦੀ ਫ਼ੋਟੋ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਸਮੇਂ ਵੀ ਉਸ ਕੋਲ ਸੀ ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੇ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾ ਤੋ ਪੁਛਿਆ ,’ ਕਾਕਾ ਤੂੰ ਕੀ ਕਰਦਾਂ ਹੈਂ ਤਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ  ਨੇ ਕਿਹਾ ,” ਮੈਂ ਬੰਦੂਕਾ ਬਣਾਂਦਾ ਹਾਂ।ਉਹ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆ।ਇਕ ਵਾਰੀ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕੀ ਅਸੀਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਅਨਾਜ਼ ਦੀ ਜਗਹ ਬੰਦੂਕਾਂ ਕਿਓਂ ਨਹੀਂ ਬੀਜਦੇ ਤਾਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਜਾਦ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ  ਦੀ ਪੜਾਈ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚੋ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਉਚੇਰੀ ਵਿਦਿਆ ਲਾਹੋਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ । ਜਦੋਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਉਮਰ 9 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿਤੀ ਗਈ ।ਉਸਦੀ ਦਲੇਰਾਨਾ ਮੌਤ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਿਲ ਤੇ ਬੜਾ ਗਹਿਰਾ ਅਸਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਦਰਸ਼ ਬਣਾ ਲਿਆ।ਸਰਾਭਾ ਦਾ ਇਹ ਗੀਤ ਉਹ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਗਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸੀ ,'”
                  ਸੇਵਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਿੰਦੜੀਏ ਬੜੀ ਔਖੀ ,ਗਲਾਂ ਕਰਣੀਆਂ ਢੇਰ ਸੁਖਾਲੀਆਂ ਨੀ
                  ਜਿਨ੍ਹਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਪੈਰ ਪਾਇਆ ਉਨ੍ਹਾ ਲਖਾਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਜਾਲੀਆਂ ਨੀ।
ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਸੀ।1919 ਜਲਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਦਾ ਖੂਨੀ ਸਾਕਾ ਵਾਪਰਿਆ , ਜਿਸਦਾ ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਬੜਾ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਓਹ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਚਲੇ ਗਏ ਤੇ ਉਸ ਬਾਗ ਵਿਚੋਂ  ਖੂਨ ਨਾਲ ਭਰੀ ਮਿਟੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ।ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਮਨ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਖਿਲਾਫ਼ ਨਫਰਤ ਭਰ ਦਿਤੀ 1 ਫਰਵਰੀ 1921 ਨੂੰ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਨ ਤੇ ਡੂੰਘੀ ਛਾਪ ਛੱਡੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਜਾਂਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਛਕਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਫਿਰ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਕਈ ਨੋਜਵਾਨਾਂ ਸਕੂਲ ਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਪੜਾਈ ਛੱਡਕੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਕੁੱਦ ਪਏ  ਜਿਨ੍ਹਾ ਵਿਚੋਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇਕ ਸੀ।
ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਬਾਨੀ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਉਸ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ‘ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਛੇ ਫੁੱਟ ਲੰਮਾ, ਬਹੁਤ ਖੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਮੁੱਛ-ਫੁੱਟ ਨੌਜੁਆਨ ਸੀ। ‘ ਉਹ ਇਕ ਨਿੱਡਰ ਜਰਨੈਲ, ਫਿਲਾਸਫਰ ਅਤੇ ਉੱਚ ਦਰਜੇ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਸੂਝ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਸੀ।  ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀ ਪੀੜਤ ਜਨਤਾ ਦਾ ਦਰਦ ਉਹਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਪਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਨਵੇਕਲੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਕਰਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨਿਆਰਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਆਪਣੇ ਤਰਕਪੂਰਨ ਫਲਸਫੇ ਨਾਲ ਲੋਕ ਦੇ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਟੁੰਬਿਆ ਅਤੇ ਹਲੂਣਿਆ। ਨਿੱਕੀ ਉਮਰੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਵੱਡੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਸਰਅੰਜ਼ਾਮ ਦੇਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਤਾਰਾ ਬਣ ਗਿਆ।
ਸੰਨ 1921-1922 ਈ: ਨੂੰ  ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕ  ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ‘ਵਿਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਠਿਨ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ ਹੀ ਦਾਖਲਾ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਜੈ ਦੇਵ ਗੁਪਤਾ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਇਨ੍ਹਾ  ਦੀ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਹੀ  ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੁਖਦੇਵ ਨਾਲ ਕਾਲਜ ਦਾ ਇਹ ਸਾਥ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਤੱਕ ਗਿਆ।
1923 ‘ਚ  ਘਰਦਿਆਂ ਵਲੋਂ ਵਿਆਹ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ‘ਤੇ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਘਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਾਨਪੁਰ ਚਲੇ ਗਏ ।ਉਥੇ ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ ਕੁਝ ਚਿਰ ਦੈਨਿਕ ਪ੍ਰਤਾਪ ,ਵੀਰ ਅਰਜਨ ਅਤੇ  ਕਿਰਤੀ ਰਸਾਲਿਆਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।ਉਹ ਹਿੰਦੀ ਉਰਦੂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਣ ਵਿਚ ਮਾਹਿਰ ਸੀ ।ਉਹ ਪ੍ਰਸਿਧ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ  ਲੇਖਕਾਂ ਰੂਸੋ , ਵਾਲਟੇਅਰ, ਲੇਨਿਨ , ਮਾਰਕਸ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਬੜੇ ਸ਼ੋਕ ਤੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਪੜਦੇ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ। ਉਹ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਖੁਦ ਵੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੇ ਪਰਚੇ ਲਿਖ਼ਿਆ ਕਰਦੇ ਸੀ।ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜਨ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਬੇਹਦ ਸ਼ੋਕ ਸੀ ।ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹਰ ਵੇਲੇ ਕਿਤਾਬ ਅਤੇ ਪਿਸਤੌਲ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।ਇਸ ਤੋ ਬਾਅਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ
ਕਾਨਪੁਰ ਵਿਚ ਸ਼ੰਕਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ , ਬੀ .ਕੇ .ਦਤ, ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਅਜਾਦ ਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਬੰਗਾਲੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ  ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਏ।ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਰਤਾਨ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ,ਲੈਨਿਨ ,ਜੈਕ ਲੰਡਨ,ਮੁਖ਼ਾਇਲ ਬਾਕੂਨਿਨ ਨੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ।ਇਥੇ ਉਹ ,”ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ” ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਏ ।ਉਨ੍ਹਾ ਦਿਨਾਂ  ਵਿਚ ਗੁਰੁਦਵਾਰਿਆਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਜੈਤੋਂ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਲਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ  ਪੁਰਜੋਸ਼ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ, ਤੇ ਪੂਰੇ ਇੱਕਠ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਛਕਾਇਆ ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਦੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਵਰੰਟ ਜਾਰੀ ਹੋ ਗਏ ।1927 ਵਿਚ ਨੌਜੁਆਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ  ਜਿਸਦਾ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਨਾਂ ਬਦਲਕੇ “ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ”  ਰੱਖ ਦਿਤਾ। 1927 ਵਿੱਚ ਕਾਕੋਰੀ ਕਾਂਡ ( ਰੇਲਗੱਡੀ ਡਾਕੇ) ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।
1928 ਵਿਚ ਸਾਇਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਇਕ ਵਡਾ ਜਲੂਸ ਕਢਿਆ ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਲਾਲਾ ਲਜਪਤ ਰਾਏ ਜੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ।ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋ ਲਾਲਾ ਲਜਪਤ ਰਾਏ ਤੇ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਬੁਛਾੜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ 17 ਨਵੰਬਰ 1928 ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ 17 ਦਸੰਬਰ 1928  ਨੂੰ ਲਹੋਰ ਦੇ ਪੀ.ਐਸ.ਪੀ ਮਿਸਟਰ ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰਕੇ ਲਿਆ।   8 ਅਪ੍ਰੈਲ 1929 ਜਦ ਅਸੈਬਲੀ ਵਿਚ ਪਬਲਿਕ ਸੇਫਟੀ ਬਿਲ ਅਤੇ ਟਰੇਡ ਡਿਸਪਿਉਟ ਦੀ ਬਹਿਸ ਹੋਈ ਤਾਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਐਸੰਬਲੀ ਵਿਚ ਨਕਲੀ ਬੰਬ ਸੁਟਕੇ ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਸੀ, ਸਿਰਫ ਧਮਾਕਾ ਕਿਉਂਕਿ ਖੂਨ ਖਰਾਬੇ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਕੇਵਲ ਬੋਲੇ ਕੰਨਾ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣਾ ਤੇ ਬੇਖਬਰਾਂ  ਨੂੰ ਸਮੇ ਸਿਰ ਸਾਵਧਾਨ ਕਰਨਾ ਸੀ।
ਇਸ ਕੇਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮਾੜੇ ਖਾਣੇ ਅਤੇ ਮਾੜੇ ਵਤੀਰੇ ਖਿਲਾਫ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਵੀ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਨੇਕਾਂ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਗਏ। 63 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਤਿਨ ਦਾਸ 13 ਸਤੰਬਰ 1929 ਈ: ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖਾਤਰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਗਿਆ। 
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਨੰਬਰ 14 ਦਾ ਫਰਸ਼ ਪੱਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸ 'ਤੇ ਘਾਹ ਉੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ 'ਚ ਬੱਸ ਇੰਨੀ ਕੁ ਥਾਂ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ 5 ਫੁੱਟ 10 ਇੰਚ ਦਾ ਸਰੀਰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਆ ਸਕੇ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਦੋ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਕੀਲ ਪ੍ਰਾਣ ਨਾਥ ਮਹਿਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਏ। ਮਹਿਤਾ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕੋਠੜੀ 'ਚ ਪਿੰਜਰੇ 'ਚ ਬੰਦ ਸ਼ੇਰ ਵਾਂਗ ਚੱਕਰ ਲਾ ਰਹੇ ਸਨ।
ਫਾਂਸੀ ਸਮੇਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਉਮਰ 23 ਸਾਲ , 5 ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ 27 ਦਿਨ ਸੀ । ਲਾਹੌਰ ਸੈਂਟਰਲ ਜੇਲ੍ਹ 'ਚ 23 ਮਾਰਚ, 1931 ਨੂੰ ਦਿਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਿਨ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਫ਼ਰਕ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਆਈ ਸੀ।
ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਤਿੰਨਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਠੜੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਜੋੜੇ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਮਨਪਸੰਦ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਗੀਤ ਗਾਉਣੇ ਲੱਗੇ-
ਕਦੇ ਉਹ ਦਿਨ ਆਵੇਗਾ
ਕਿ ਜਦ ਅਸੀਂ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਵਾਂਗੇ
ਇਹ ਆਪਣੀ ਹੀ ਧਰਤੀ ਹੋਵੇਗੀ
ਇਹ ਆਪਣਾ ਅਸਮਾਨ ਹੋਵੇਗਾ
ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਭਾਰ ਤੋਲਿਆ ਗਿਆ। ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਵਧਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਆਖ਼ਰੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
ਮਾਰਚ ਸ਼ਾਮ , ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ 23 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਨਕਲਾਬ ਜਿੰਦਾਬਾਦ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾ ਕੇ ਫਾਂਸੀ ਤੇ ਲਟਕ ਗਏ ।
ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਤੋਂ ਡਰਦਿਆਂ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਪਿਛਲੀ ਦੀਵਾਰ ਤੋੜ ਕੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਸੈਂਟਰਲ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਚੋਰ ਰਸਤੇ ਰਾਹੀਂ ਲਾਹੋਰ ਤੋਂ ਫਿਰੋਜਪੁਰ ਲਾਗੇ ਹੁਸੈਨੀਵਾਲਾ  ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆਂ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਜਲ੍ਹਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਗੂੰਜਦਾ ਰਹੇਗਾ ।ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਮੇਲੇ ਲੱਗਦੇ ਰਹਿਣਗੇ।ਆਓ ਸਾਰੇ ਰਲ ਕੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੋਚ ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਈਏ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰੀਏ।
ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਪ੍ਰੋ. ਗਗਨਦੀਪ ਕੌਰ ਧਾਲੀਵਾਲ ਝਲੂਰ ਬਰਨਾਲਾ ।

ਉਧੇੜ ਬੁਣ..…

                ਮਾਂ, ਇਹ ਕੀ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏਂ? ਸਵੈਟਰ ਬੁਣ ਲੈਂਦੀ ਏਂ ਤੇ ਫ਼ੇਰ ਆਪੇ ਉਧੇੜ ਦਿੰਦੀ ਏਂ। ਐਵੇਂ ਸਮਾਂ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏਂ।ਪੇਕੀਂ ਆਈ ਧੀ ਰਾਣੋ ਨੇ ਮਾਂ ਦੇ ਕੋਲ਼ ਬੈਠਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

              ਧੀਏ! ਸਮਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਟਦਾ ਮੇਰਾ। ਇਸੇ ਲਈ ਸਵੈਟਰ ਬੁਣਦੀ ਹਾਂ। ਕਦੇ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਬੁਣੇ ਸਵੈਟਰ ਬੜੇ ਖ਼ਾਸ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਕੋਈ ਪਾਉਂਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ।ਨੱਕ,ਮੂੰਹ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਦੇਖ ਕੇ।ਇਸ ਲਈ ਆਪੇ ਮੁੜ ਉਧੇੜ ਦਿੰਦੀ ਹਾਂ।ਪਰ 'ਕੱਲਿਆਂ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਲੂਗਦਾ ਤਾਂ ਫ਼ੇਰ ਬੁਣਨ ਬਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹਾਂ। ਮਾਂ ਨੇ ਭਿਜੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚੁੰਨੀ ਦੇ ਲੜ੍ਹ ਨਾਲ਼ ਪੂੰਝਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

           ਮਾਂ ਔਰਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਸੇ ਉਧੇੜ ਬੁਣ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲ਼ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਉਹ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬੁਣਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਆਪੇ ਹੀ ਉਧੇੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਰਾਣੋ ਨੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ।

             ਹਾਂ ਧੀਏ! ਕਿਉਂਕਿ ਔਰਤ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸਵੈਟਰ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਪਵਾਉਂਦੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦਾ ਜਾਂ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਕੋਈ ਫਲ ਜਾਂ ਕੋਈ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਮੰਗਦੀ। ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਅਣਹੋਈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਆਪਣੇ ਵਜ਼ੂਦ ਨੂੰ ਸਾਬਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਮਾਂ ਨੇ ਵੀ ਉਦਾਸ ਜਿਹੇ ਲਹਿਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ।

                ਲਿਆ ਮਾਂ, ਇਹ ਸਵੈਟਰ ਮੈਨੂੰ ਦੇ। ਮੈਂ ਪਾਵਾਂਗੀ ਇਸ ਨੂੰ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਧੜਣ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗੀ। ਰਾਣੋ ਨੇ ਉੱਠਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

             ਪਰ ਧੀਏ! ਇਸਨੂੰ ਕੋਈ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ। ਤੂੰ ਛੱਡ ਪਰਾਂ। ਮਾਂ ਨੇ ਹੈਰਾਨ ਹੁੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

              ਨਹੀਂ ਮਾਂ.... ਤੂੰ ਵੇਖੀਂ। ਇਹਨੂੰ ਸਭ ਪਸੰਦ ਕਰਨਗੇ। ਮੈਂ ਇਹਨੂੰ ਸੋਹਣੇ-ਸੋਹਣੇ ਫੀਤੇ ਤੇ ਬਟਨ ਲਗਾਵਾਂਗੀ। ਫ਼ੇਰ ਵੇਖੀਂ, ਇਹਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪਸੰਦ ਕਰਨਗੇ। ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਰਾਣੋ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਚਮਕ ਆ ਗਈ।

ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ ਧੀਮਾਨ,ਸ਼ੇਰਪੁਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ-  ਸੰ:9464633059

ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ਮੁਤਾਬਕ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਚਵਿੰਡਾ ਕਲਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ 10 ਸਤੰਬਰ 1945(ਅਸਲ 5 ਦਸੰਬਰ 1945) ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਜੋਗਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ। 

ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੰਜ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ,ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ੁੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਨਿਭਾਉਣੀ ਪਈ। ਵਰਿਆਮ ਸੰਧੂ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ਼ ਐੱਮ.ਏ.,ਬੀ.ਐੱਡ ਕਰਕੇ ਅਧਿਆਪਨ ਕਿੱਤੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜ ਗਿਆ। ਅਧਿਆਪਨ ਕਿੱਤੇ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਸਦਕਾ ਸੰਧੂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਐੱਮ.ਫਿੱਲ ਖੋਜ-ਕਾਰਜ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 'ਤੇ ਕੀਤਾ। ਵਰਿਆਮ ਸੰਧੂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਵਾਲੀਬਾਲ ਤੇ ਫੁੱਟਬਾਲ ਦਾ ਵਧੀਆ ਖਿਡਾਰੀ ਰਿਹਾ ਤੇ ਉੱਚੀ ਛਾਲ ਲਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਹੋਇਆ ਅਥਲੀਟ ਵੀ ਸੀ। ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਜਲੰਧਰ ਲੰਬਾਂ ਸਮਾਂ ਲੈਕਚਰਾਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਸੰਧੂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਆਪਣੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨੂੰ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਤੇ ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ ਵੀ ਕਰਕੇ ਪੂਰ ਚੜ੍ਹਾਇਆ।

ਕਹਾਣੀ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਲੰਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਧੂ ਆਪਣੇ ਘੱਟ ਪਰ ਵਧੀਆ ਲਿਖਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਘੱਟ ਲਿਖਣ ਵਾਲ਼ਾ ਲੇਖਕ ਹਾਂ।

ਉਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ 1960 ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ।

1960-70 ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਮੇਰੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸਿਖਾਂਦਰੂ ਦੌਰ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਹਜੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ‘ਲਿਖਣਾ ਚੀਜ਼ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ’ ਉਦੋਂ ਬੜਾ ਲਿਖਿਆ। ਕਵਿਤਾ ਵੀ ਲਿਖੀ, ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਤੇ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਵੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਅਕਲ ਜਿਹੀ ਆਉਣ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਲਿਖਣਾ ਕੋਈ ਛੋਕਰਿਆਂ ਦੀ ਖੇਡ ਨਹੀਂ। 

‘ਲੋਹੇ ਦੇ ਹੱਥ’ ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਿਹ (1971) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਲਗਭਗ ਪੰਜ ਦਰਜਨ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ‘ਥੱਬੇ’ ਵਿੱਚੋਂ ਚੋਣ ਕਰਨੀ ਪਈ ਤਾਂ ਮਸਾਂ ਅੱਸੀ ਕੁ ਕਿਤਾਬੀ ਸਫਿਆਂ ਜੋਗੀਆਂ ਦਸ ਕੁ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹੀ ਕੰਮ ਦੀਆਂ ਲੱਭੀਆਂ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਧੀਮੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ।

ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਣੀ ਉਹ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਪਰ ਸੰਧੂ ਨੇ ਸਰਬਾਂਗੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਚਲਾਈ। ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੇ ਕਹਾਣੀ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ 1962 ਵਿੱਚ ‘ਅਕਾਲੀ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ’ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਲੋਹੇ ਦੇ ਹੱਥ' (1971) 10 ਕਹਾਣੀਆਂ, ‘ਅੰਗ-ਸੰਗ’(1981) 11 ਕਹਾਣੀਆਂ, ‘ਭੱਜੀਆਂ ਬਾਹੀਂ’(1987) 6 ਕਹਾਣੀਆਂ, ‘ਚੌਥੀ ਕੂਟ' (1998) 5 ਕਹਾਣੀਆਂ, ‘ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ’, ‘ਤਿਲ-ਫੁੱਲ’, ‘ਤਿਲ-ਫੁੱਲ ਤੇ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀਆਂ’ ਤੇ ਜਮਰੌਦ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ‘ਦਲਦਲ’, ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ‘ਚੌਥੀ ਦਿਸ਼ਾ’, ‘ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਹ ਸੰਧੂ ਕੀ ਸ੍ਰੇਸ਼ਠ ਕਹਾਨੀਆਂ’, ‘ਵਾਪਸੀ’ ਛਪੇ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਛਪੇ ਦੋ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ‘ਸਿਲੈਕਟਿਡ ਸ਼ੌਰਟ ਸਟੋਰੀਜ਼ ਆਫ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ’ ਤੇ ‘ਦਿ ਫੋਰਥ ਡਾਇਰੈਕਸ਼ਨ ਐਂਡ ਅਦਰ ਸਟੋਰੀਜ਼’ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ। 

ਸੰਧੂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਚੌਥੀ ਕੂਟ’ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ‘ਚੋਂ ਚੋਟੀ ਦੀਆਂ 12 ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਮਿਨੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਹੇਠ ਛਪੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ‘ਮੈਮੋਰੇਬਲ ਸਟੋਰੀਜ਼ ਆਫ ਇੰਡੀਆ: ਟੈੱਲ ਮੀ ਏ ਲੌਂਗ ਸਟੋਰੀ’ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਵੀ ਮਿਲ਼ਿਆ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਕਰਵਟ’, ‘ਕਥਾ-ਧਾਰਾ’, ‘ਆਤਮ-ਅਨਾਤਮ’, ‘ਕਥਾ-ਰੰਗ’, ‘ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ’, ‘ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਆਲੋਚਨਾ-ਰੂਪ ਤੇ ਰੁਝਾਨ’, ‘ਦਾਇਰਾ’, ‘ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ’, ‘ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਛਾਣ’, ‘ਅਲਵਿਦਾ! ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਬੰਨੋਆਣਾ’, ‘ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਉਚਾ ਬੁਰਜ ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ’ ਅਤੇ ਸੁਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗਦਰੀ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗਦਰ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਕਮੇਟੀ ਟੋਰਾਂਟੋ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਯਾਦਗਾਰ ਕਮੇਟੀ ਜਲੰਧਰ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਸਾਲ-2013 ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਾਸਤੇ ‘ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਇਤਿਹਾਸ’, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮਿਲਦਿਆਂ(ਵਾਰਤਕ) ਆਦਿ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਜੋਂ ‘ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਗਾਥਾ’ ਤੇ ‘ਗਦਰੀ ਬਾਬੇ ਕੌਣ ਸਨ’ ਪੁਸਤਕਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। 

ਜੀਵਨੀਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ‘ਗਦਰੀ ਜਰਨੈਲ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ’, ‘ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ ਲੋਪੋਕੇ’, ‘ਕੁਸ਼ਤੀ ਦਾ ਧਰੂ-ਤਾਰਾ ਕਰਤਾਰ’, ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ‘ਕੁਸ਼ਤੀ ਕਾ ਧਰੁਵ-ਤਾਰਾ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਹ ਜੀਵਨੀਆਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ। 

ਮੇਰੀ ਸਵੈਜੀਵਨੀ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ‘ਗੁਫਾ ਵਿਚਲੀ ਉਡਾਣ’ ਵਰਗਾ ਸਵੈਜੀਵਨਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵੀ ਲਿਖਿਆ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਪਰਦੇਸੀ ਪੰਜਾਬ’ ਤੇ ‘ਵਗਦੀ ਏ ਰਾਵੀ’ ਸਫ਼ਰਨਾਮੇ ਵੀ ਲਿਖੇ।

ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ,ਆਪਣੇ ਕੁੱਝ ਦੋਸਤਾਂ ਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ 'ਹੀਰੇ ਬੰਦੇ' ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦੇਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ 16 ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। 

ਆਲੋਚਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ‘ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਸੰਸਾਰ’, ‘ਨਾਵਲਕਾਰ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ-ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਪਰਿਪੇਖ’ ਅਤੇ ‘ਪੜ੍ਹਿਆ-ਵਾਚਿਆ’ ਪੁਸਤਕਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। 

ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਾਂ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਲੰਬੀ ਤੇ ਹੁਨਰੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪਿਰਤ ਪਾਈ। ਸੰਧੂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 52 ਪੰਨਿਆਂ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਵੀ ਤੈਅ ਕਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 

ਪ੍ਰਿੰ. ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਲੰਮੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਕੌਮੀ ਚੈਂਪੀਅਨ ਦਾ ਮਾਣ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ।

ਡਾ. ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, “ਪੰਜਾਬ ਜਿਸ ਘੋਰ ਸੰਕਟ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਥਾਹ ਅਜੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਪਾਈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵਰਿਆਮ ਸੰਧੂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਹਾਣੀਆਂ ‘ਭੱਜੀਆਂ ਬਾਹੀਂ’ ਅਤੇ ‘ਮੈਂ ਹੁਣ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹਾਂ’ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਵਡਮੁੱਲੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹਨ।

ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ “ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਦਾ ਘੱਟ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਵੱਡਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਰਚਨਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਤਾਰੀਫ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਉਹਦੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕੋਈ ਤਾਰੀਫ ਕਰੇ ਤਾਂ ਸ਼ਰਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਗੁਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹੋਰਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਸੰਸਕ ਹੋਵੇ। ਵਰਿਆਮ ਸੰਧੂ ਦੀ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਨਿੰਦਿਆ ਕੀਤੀ,ਆਪ ਛੋਟੇ ਹੋ ਗਏ। ਉਹ ਉਥੇ ਦਾ ਉਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ, ਥੰਮ੍ਹ ਵਾਂਗ।"

ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਸੰਧੂ ਬਾਰੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਰਕ ਤੇ ਸੰਧੂ ਗੁਆਂਢੀ ਕੌਮਾਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਰਾਵੀਓਂ ਪਾਰ ਸੀ, ਇਹ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਰਾਵੀਓਂ ਉਰਾਰ ਸਨ। ਸਾਡੀ ਬੋਲੀ, ਸਾਡਾ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਲਦਾ ਹੈ। ਵਰਿਆਮ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਇੰਜ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਸਾਡਾ ਇਲਾਕਾ ਬੋਲਦਾ ਹੈ; ਇਹ ਅਸੀਂ ਬੈਠੇ ਹਾਂ।

ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਤਹਿਰੀਰ ਤੇ ਤਕਰੀਰ ਦਾ ਚੈਂਪੀਅਨ ਹੈ।

ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਇੱਕ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦਾ ਹੋਇਆ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਸ਼ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ‘ਰੋਹਿਲੇ ਬਾਣ’ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਿਚ ਇੱਕ ਲੇਖ ਲਿਖ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਚਾਨਣੇ ਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪੱਖ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 

ਡਾ. ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਿਆਮ ਸੰਧੂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬੇਜ਼ਮੀਨ ਹੋ ਰਹੀ ਛੋਟੀ ਕਿਰਸਾਨੀ ਦੀਆਂ ਆਰਥਕ, ਭਾਈਚਾਰਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ। ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਛੋਟੀ ਕਿਰਸਾਣੀ ਦਾ ਉਹ ਸਮਰੱਥ ਕਥਾਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਧੂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਰੱਥ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੌਰ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਆਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਦੋ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਚਰਚਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਅੱਧਾ ਅੱਧਾ ਅਸਮਾਨ ਨੇ- ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ।

ਪ੍ਰੋ. ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ੀ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਹੋਣ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਦੇਣ ਬਦਲੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਇਨਾਮ-ਸਨਮਾਨ ਮਿਲ਼ਦੇ ਰਹੇ।

 'ਚੌਥੀ ਕੂਟ' ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਦਰਦ ਇਨਾਮ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਇਨਾਮ,ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਇਨਾਮ,ਸਰੇਸ਼ਠ ਕਹਾਣੀਕਾਰ,ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ ਇਨਾਮ,ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ ਪੁਰਸਕਾਰ,ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਪੁਰਸਕਾਰ-ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪੁੱਤ-'ਪੰਜਾਬ ਕੁਸ਼ਤੀ ਸੰਸਥਾ' ਵੱਲੋਂ ਇਕਵੰਜਾ ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨ,ਸਾਹਿਤ ਟਰੱਸਟ ਢੁੱਡੀਕੇ ਪੁਰਸਕਾਰ,ਪਾਸ਼ ਯਾਦਗਾਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ,ਹਾਸ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਪੁਰਸਕਾਰ

ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਪੁਰਸਕਾਰ,ਪੰਜਾਬ ਰਤਨ ਪੁਰਕਾਰ,ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ (ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ), 'ਸਾਹਿਤ ਸੇਵਾ ਪੁਰਸਕਾਰ' ਸੈਂਟਰਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਆਫ਼ ਨੌਰਥ ਅਮਰੀਕਾ ਸਰੀ (ਕਨੇਡਾ),'ਆ-ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ' ‘ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਮਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ਲਾ’- ਟਰਾਂਟੋ (ਕਨੇਡਾ), ਪੰਜਾਬ ਗੌਰਵ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਪੰਜਾਬ ਆਰਟ ਕੌਂਸਲ), 'ਜਮਰੌਦ' ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਲਈ ਲੋਕ ਮੰਚ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ 'ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਪੁਰਸਕਾਰ-2022 ਤੇ 26 ਅਗਸਤ 2023 ਪਿਲਾਕ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ, ਕਜਾਫੀ ਸਟੇਡੀਅਮ ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਖੇ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੂੰ 'ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮੀ ਖਿਤਾਬ' ਦੇ ਸੋਨ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਵੱਡਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਨਾਲ਼ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਮੁਹੱਬਤ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਹੋਈ।

ਇਨਾਮਾਂ ਸਨਮਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉੱਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ,ਉਹਨਾਂ ਮੁਤਾਬਕ "ਇਨਾਮ-ਸਨਮਾਨ ਉਹੋ ਹੀ ਚੰਗੇ ਜਿਹੜੇ ਪੱਕੇ ਬੇਰਾਂ ਵਾਂਗ ਝੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੁਹਾਡੀ ਝੋਲੀ ਵਿੱਚ ਡਿਗ ਪੈਣ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪ ਬੇਰੀ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ, ਕੰਡੇ ਮਰਵਾ ਕੇ, ਡੰਡੇ ਮਾਰ ਕੇ, ਲਹੂ-ਲੁਹਾਨ ਹੋ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱਚਿਆਂ-ਪਿਲਿਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ-ਭਰੂਹਣਾ ਨਾ ਪਵੇ! ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾਂ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਜਿਹੜੇ ਵੀ ਇਨਾਮ-ਸਨਮਾਨ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮਿਲੇ ਉਹੋ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ‘ਪੱਕਣ’ ਦੀ ਸਹੀ ਰੁੱਤ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਹੈ ਕਿ ਕਦੀ ਮੂੰਹ ’ਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ‘ਬੇਰਾਂ’ ਵੱਲ ਵੇਖਿਆ ਤੱਕ ਨਹੀਂ। ਪੱਕ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਇਹ ਮੇਰੀ ਝੋਲੀ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।"

ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ਼ ਹੋ ਰਹੇ ਵਿਤਕਰੇ 'ਤੇ ਡਾ.ਲਖਵਿੰਦਰ ਜੌਹਲ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਹਾਅ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਮਾਰ ਕੇ ਬਾਕੀ ਅਖੌਤੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਚੰਗਾ ਝੰਜੋੜਿਆ। 

ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਣ ਨਾਲ਼ ਆਪਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਮੜਕ ਨਾਲ਼ ਤੋਰਨ ਦਾ ਹੁਨਰ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਕੋਲ਼ ਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਾਣੀ ਵਿਧਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਹਿਣੀ ਤੇ ਕਰਨੀ ਨੂੰ ਹਾਣੋ ਹਾਣੀ ਰੱਖਦਾ ਹੋਇਆ ਮੜਕ ਵਾਲ਼ੀ ਚਾਲ ਚੱਲਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤਾਂ ਦੇ ਹਾਣੀ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਮਾਣ ਰਹੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਵਰਿਆਮ ਦੇ 'ਕਥਾ ਜਗਤ' ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਰਹਿਕੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਬਹੁਰੰਗੀ ਤੇ ਬਹੁਵਿਧਾਵੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰੇ ਹਨ।

ਸ. ਸੁਖਚੈਨ ਸਿੰਘ ਕੁਰੜ

(ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕ ਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਮੰਚ ਸਰਪ੍ਰਸਤ)

ਸਰਕਾਰੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੂੰਮ (ਬਰਨਾਲਾ)

ਜਿੰਦਗੀ, ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਕਰਾਮਾਤੀ ਦੇਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਮੌਤ, ਕਸ਼ਟ, ਦੁੱਖ, ਵਿਨਾਸ਼, ਜ਼ਖ਼ਮ, ਪੀੜਾ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਔਕੜ ਵਰਗੀਆਂ ਮਾਰੂ ਵਸਤਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਆਦਮੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।

          ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਕਠੋਰਤਾ ਨੂੰ ਨੀਲ ਕੰਠ ਵਾਂਗ ਪੀਤਾ

ਆਪ ਜ਼ਹਿਰ ਪੀਤੀ ਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਿੱਤਾ

ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਰਾੰਭ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਾਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਦੀ ਦੇਪ੍ਰਵਾਹ ਵਾਂਗ ਰਹੀ। ਉਹਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਹਰ ਪਲ ਪੂਜਨੀਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ

ਮੇਰਾ ਵੱਸ ਚਲੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਹੰਝੂ ਨਾ ਵਗਣ ਦਿਆਂ "

ਸੇਵਾ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਅਧਿਅਤਮਿਕ ਵਸਤੂ ਹੈ।ਮਨੁੱਖਤਾ ਉਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਉਪਾਸ਼ਨਾ ਵਾਸਤੇ ਮਾਨਵ ਸੇਵਾ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।

ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਂ ਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸੁਗਾਤ ਆਖਦੇ ਹਾਂ।

ਦਰਵੇਸ਼ ਦਾ ਦਿਲ,ਸੱਖਣੀ ਉਮਰ ਲਈ ਆਸਰਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਦਰਵੇਸ਼ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਵਿਸਾਲਤਾ, ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੁੱਕਲ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਕੇ ਦੁਖੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਂ ਵਰਗੀ ਮਮਤਾ ਬਖਸ਼ਦੀ ਹੈ।

      ਦਰਵੇਸ਼ ਦਾ ਇਕ ਅਰਥ ਇਹ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਜਿਹੜਾ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਦਰ ਦੀ ਯਾਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਦਰ ਦਾ ਉਪਾਸ਼ਕ ਸੰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਕ ਦਰਵੇਸ਼ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਆਖਦੀ ਸੀ ਬੇਟਾ ਨੀਚੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਕਰ ਕੇ ਤੁਰਿਆਂ ਕਰ ਜੋ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠਾਂ 

ਕੀੜੀ ਕੀੜਾ ਮਰ ਨਾ ਜਾਣ ਇਹ ਵੀ  ਰੱਬ ਦੇ ਜੀਵ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਜਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਚਲਦਾ

ਸੁਰਜੀਤ ਸਾਰੰਗ

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜਗੁਰੂ ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ‌ ।

ਕਿਵੇਂ ਭਗਤ ਸਿਆਂ ਉਦਾਸ ਲਗਦੈਂ ?

ਨਹੀਂ ਸੁਖਦੇਵ !  ਕੁਛ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣਿਆਂ ਦੀ ਨੀਚਤਾ ਅਤੇ ਹੋਛਾਪਣ ਦੇਖ ਰਿਹਾਂ।

ਜੋ ਆਪਾਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਤੱਕ ਤਾਂ .....

ਸੁਖਦੇਵ : ਬਸ ਏਨੀ ਗੱਲ‌ !

ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲੋਕ ਤੇਰੀ ਸੋਚ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਇਹ ਤਾਂ ਫਿਰਕੂ ਲੋਕ ਨੇ, ਜੇ ਤੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਫੇਰ ਤਾਂ ਤੇਰੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਲਗਾ ਦਿੰਦੇ। (ਰਾਜ ਗੁਰੂ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਹੱਸਿਆ )

ਸੁਖਦੇਵ : ਕਿਵੇਂ ਪੰਡਤ ਜੀ ਹੱਸ ਰਹੇ ਹੋ ?

ਰਾਜਗੁਰੂ : ਸੁਆਦ ਆ ਗਿਆ, ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਦਾ ,

ਹਾ ਹਾ ਹਾ।

ਕਾਰਨ ਤਾਂ ਦੱਸੋ ਦੇਵਤਾ ਜੀ ?

ਸੁਖਦੇਵ ਫਿਰ ਬੋਲਿਆ।

ਭਗਤ ਸਿੰਘ : ਮੈਨੂੰ ਪਤੈ ਕਿਉਂ ਹੱਸ ਰਿਹੈਂ, ਰਾਜਗੁਰੂ ।

ਕਿਉਂ ?(ਸੁਖਦੇਵ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ)

ਤੂੰ ਹੀ ਪੁੱਛ ਲੈ ( ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬੋਲਿਆ)

ਦੱਸ ਯਾਰ ! ਕਿਉਂ ਕੱਲਾ ਦੰਦ ਕੱਢੀ ਜਾਨੈਂ ?

ਜਦੋਂ ਆਪਾਂ ਨੂੰ 24 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਲੋਕ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋੜ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣ ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਬਹੁਤ ਦਲੇਰ ਨੇ। ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਡਰਦਿਆਂ, ਇੱਕ ਰਾਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 23 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸੋਚ ਰਿਹੈ, ਐਨਾ ਪਿਆਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ,

ਪਰ ਅੱਜ ! !!!!

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੁਆਈ,ਉਹੀ ...

 ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹੱਥਾਂ ਤੇ ਚੁੱਕ ਲਿਆ।

ਬੜੇ ਅਕਿਰਤਘਣ ਲੋਕ ਬੈਠੇ ਨੇ ਸਾਡੀ ਕੌਮ ਵਿੱਚ।

ਇਹੀ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹੈਂ ਨਾ ?

(ਰਾਜ ਗੁਰੂ ਦਾ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਹਾਸਾ ਕਾਫ਼ੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ )

ਨਹੀਂ ਯਾਰ ! ਤੂੰ ਗਲਤ ਸੋਚ ਰਿਹੈ।

ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਆਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਸਾਡੇ ਲੋਕ ਬੜੇ ਭਾਵੁਕ ਨੇ ਤੇ ਲਾਈ ਲੱਗ ਵੀ।

ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰਾ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਮਰਾਠੇ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹੋ ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਜਾਤ ਬਰਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹੋ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਆਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ , ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, 'ਚ ਵੰਡੇ ਨੇ ,

ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਗੇ ਜਾਤ ਬਰਾਦਰੀਆਂ ਵਿੱਚ।

ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਸੁਖਦੇਵ  ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਲੈ।

ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਪੁੱਛ-ਗਿਛ ਥੋੜ੍ਹੀ-ਮੋਟੀ ਹੋਈ ਵੀ ਹੈ

ਇਹ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਸਾਰ ਲਈ ਹੈ ਸਾਡੇ ਪੰਜਾਬ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ।

ਅੱਜ ਕੌਣ ਜਾਣਦਾ ਐ ਦੁਰਗਾ ਭਾਬੀ ਨੂੰ ?

ਜਿਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਜੋਖਮ ਵਿਚ ਪਾਈ।

ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੋਟਾਂ ਲਈ ਮੇਰੇ ਨਾਮ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਕਰਦੀਆਂ ਨੇ, ਕਈ ਦਿਨ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਮੱਥੇ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਦਾ।

( ਸੁਖਦੇਵ ਹੱਸਿਆ)

ਉਹ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨੀ ਭਗਤ ਸਿਆਂ।

ਸਾਡੀ ਤਾਂ ਕੌਮ ਦੀ ਲੜਨ-ਮਰਨ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸੀ। ਪੰਡਤ ਜੀ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ। 

ਤੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਪੰਡਤ ਜੀ ਰਾਜ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕਿਸੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਵਿਚ ਪੰਡਤਾਈ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਕਿਉਂ ਕਿ ਲੋਕ ਐਥੇ ਜਾਤ ਬਰਾਦਰੀਆਂ ਛੱਡਣਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ।

ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਵੀ ਥੋਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਲੱਗਦਾ ਨੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਫਿਲਾਸਫ਼ੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸੰਭਾਲੇ ਜਾਣਗੇ।

ਕਿਉਂ ਪੰਡਤ ਜੀ, ਠੀਕ ਕਿਹਾ ਨਾ ਮੈਂ ?

(ਰਾਜਗੁਰੂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਹੱਸ ਪਿਆ ਤੇ ਬੋਲਿਆ)

ਕਿਉਂ ਟਕੋਰਾਂ ਕਰਦੈਂ ਥਾਪਰਾ,

ਟਕੋਰਾਂ ਨਹੀ, ਸੱਚ ਨੂੰ ਸੱਚ ਕਹਿਣਾ ਕੋਈ ਗਲਤ ਨਹੀਂ।(ਸੁਖਦੇਵ ਬੋਲਿਆ

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਗੰਭੀਰ ਮੁਦਰਾ ਵਿਚ ਸੀ)

ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ ਦੱਸਾਂ, ਗੁੱਸਾ ਤਾਂ ਨੀ ਕਰਦੇ ?

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਕੌਮ ਨੂੰ ਜੇ  ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਛੱਡ ਦੇਈਏ, ਦੋ ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਹੀ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਪੜਵਾ ਕੇ ਦੂਜਿਆ ਲਈ ਮੈਦਾਨ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦੇਣਗੇ।

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਸਿਆਣੇ ਸੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਗੁਰੂ ਥਾਪ ਕੇ ਗਏ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕੌਮ ਦੇ ਧੱਕੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੀ ਇਹ ਹੀ ਹੋਣਾ ਸੀ ਜੋ ਹੋ ਰਿਹੈ।

(ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਹਾਸਾ ਨਿਕਲ ਗਿਆ, ਤੇ ਬੋਲਿਆ )

ਪੰਡਤ ਜੀ ਵਾਂਗ ਗਿਆਨ ਝਾੜ ਰਿਹੈਂ।

ਊਂ ਗੱਲ ਠੀਕ ਹੈ ਥਾਪਰ ਸਾਹਿਬ!

ਉਂਝ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਹਾਂ ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨੀਏ। ਆਪਣੀ ਜਾਤ ਗੋਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ ਭਾਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਲਾਇਆ। ਸਾਡੀ ਕੋਈ ਜਾਤ ਨਹੀਂ ਪਰ ਜਾਤ ਬਰਾਦਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਸੀਂ ਰਹਿੰਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ।

ਬੱਸ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੀ ਰਾਜ ਕਮਾ ਗਿਆ, ਜਿਹੜਾ ਕਮਾਉਣਾ ਸੀ। ਸਭ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੱਖ ਨਾਲ਼ ਦੇਖਿਆ, ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ  ਪਰ ਸਾਡੇ ਆਲੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਖਸ਼ਦੇ, ਕਹਿੰਦੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ।

ਚੱਲ ਹੁਣ ਉਦਾਸ ਨੀ ਹੋਣਾ ਰਾਜਗੁਰੂ ਬੋਲਿਆ ।

ਮੈਂ ਉਦਾਸ ਨਹੀਂ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਚਿੱਟੀ ਦਾਹੜੀ ਦੀ ਬੇਸ਼ਰਮੀ ਦੀ ਹੱਦ ਦੇਖ ਰਿਹਾਂ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਗਦਾਰੀਆਂ ਕਰਕੇ ,ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਤੋਂ ਮਾਫੀ ਮੰਗਣੀ ਸੀ, ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਗਰਦਾਨ ਰਹੇ ਨੇ। ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫਾਂਸੀ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਜੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਹੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ਸੀ।

(ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ)

ਭੂਆ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ.......

ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਪਰਿਵਾਰ 'ਚ ਕੁਝ ਦਿਨ ਰਹਿਣ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ‌। ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਨੂਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਉਸਦਾ ਭਤੀਜਾ ਵੀ ਭੂਆ ਭੂਆ ਕਰਦਾਂ ਉਸਦੇ ਮਗਰ ਭੱਜਦਾ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਖੂਬ ਮਸਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਆਇਆ ਹਫਤੇ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਨ ਹੋ ਗਏ ਸਨ । ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਵਾਪਿਸ ਆਪਣੇ ਸੋਹਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਚ ਜਾਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਭਤੀਜੇ ਨੂੰ 100 ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ ਦੇ ਕੇ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ,"ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਲੈ ਕੇ ਖਾ ਲਵੀਂ।"

ਨੂਰ ਕਹਿੰਦਾ ਭੂਆ ਮੈਂ ਅੰਬ ਖਾਣੇ ਹਨ। ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਨੂਰ ਦੀ ਉੱਗਣ ਫੜ ਕੇ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਚੱਲ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਤੇਨੂੰ ਬਾਹਰੋਂ ਰੇੜੀ ਤੋਂ ਅੰਬ ਲਿਆ ਕੇ ਦਿੰਦੀ ਹਾਂ। "ਨੂਰ ਕੁਝ ਬੋਲਦਾ ਹੈ। ਭਤੀਜੇ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਕੁਝ ਅਜੀਬ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ,ਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਉਂ ਕਹਿ ਰਿਹਾ। ਭੂਆ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ...?  ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਭਾਬੀ ਗੱਲ ਦੱਸਦੀ ਹੈ, ਕਿ ਨੂਰ ਇਹ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਕਿ ਭੂਆ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਅੰਬ ਲੈ ਕੇ ਦਿੰਦਿਆਂ ਤੇ ਮੰਮਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਰੇੜੀ ਤੋਂ ਸਮਾਨ ਲੈਂਦਿਆਂ ਸ਼ਰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਹੱਸਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।

 ਗਗਨਪ੍ਰੀਤ ਸੱਪਲ ਸੰਗਰੂਰ ਪਿੰਡ ਘਾਬਦਾਂ

ਸੁਹਾਂਜਣਾ ਰੁੱਖ ਸੌ ਸੁੱਖ

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਾਜੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਦਰੱਖ਼ਤ, ਜੜ੍ਹੀ ਬੂਟੀਆਂ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਨਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਸੁਹਾਂਜਣਾ ਦੀ. 

ਚਮਤਕਾਰੀ ਰੁੱਖ ਸੁਹੰਜਣੇ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ। ਇਸ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਨਾਮ ਮੋਰਿੰਗਾ ਉਲਿਫੇਰਾ( Moringa olifera)ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਗਮਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆ ਅਤੇ ਜੜਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆ ਦਵਾਈਆ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਰੁਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆ ਦੀ ਵਰਤੋ ਦਾਲ ਸਬਜੀ ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਰੋਗ ਰਹਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਖੂਨ ਕਮੀ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਗਾਜਰ ਨਾਲੋ 10 ਗੁਣਾ ਜਿਆਦਾ ਵਿਟਾਮਿਨ A ਹੈ।

ਇਸ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਸੰਤਰੇ ਨਾਲੋ 7 ਗੁਣਾ ਜਿਆਦਾ ਵਿਟਾਮਿਨ C ਹੈ।

ਇਸ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕੇਲੇ ਨਾਲੋ 15 ਗੁਣਾ ਜਿਆਦਾ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਹੈ।

ਇਸ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਨਾਲੋਂ  17 ਗੁਣਾ ਜਿਆਦਾ ਪਰੋਟੀਨ ਹੈ।

ਇਸ ਰੁੱਖ ਵਿੱਚ ਬਾਦਾਮਾਂ ਨਾਲੋਂ 12 ਗੁਣਾ ਜਿਆਦਾ ਵਿਟਾਮਿਨ  E  ਹੈ।

ਇਸ ਰੁੱਖ ਵਿੱਚ ਪਾਲਕ ਨਾਲੋਂ 25 ਗੁਣਾ ਜਿਆਦਾ ਆਇਰਨ ਹੈ।

ਸੁਹਜਣਾ ਫੁਨਸੀ ਤੋ ਲੈ ਕੇ ਕੈਸਰ ਤੱਕ ਦੇ ਰੋਗਾ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.

ਜ਼ਖ਼ਮ ਜਲਦੀ ਭਰਦੇ ਹਨ, ਚਮੜੀ 'ਤੇ ਦਾਗ-ਧੱਬੇ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੇ, ਛੇਤੀ ਝੁਰੜੀਆਂ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀਆਂ।

ਬਦਹਜ਼ਮੀ, ਅੱਧਾ ਸਿਰ ਦੁਖਣਾ, ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਉਣਾ ਆਦਿ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।

ਜੇ ਬੱਚਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੁਸਤ ਹੋਵੇ, ਪੜ੍ਹਨ ਵੇਲੇ ਸੌਣ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਪੜ੍ਹਨ 'ਚ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੇਵੋ, ਬੱਚਾ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

ਲਿਵਰ ਫੈਟੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਚਾਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਪਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ। ਦੁੱਧ ਵੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਪਸ਼ੂ ਵੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਰਹੇਗਾ।

ਸੁਹਾਂਜਣੇ ਦਾ ਆਚਾਰ

ਸੁਹਾਂਜਣੇ ਦੀਆਂ ਨਰਮ ਫਲੀਆਂ 200 ਗ੍ਰਾਮ, 1 ਚਮਚ ਕਲੌਂਜੀ, 70 ਗ੍ਰਾਮ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਤੇਲ, ਅੱਧਾ ਚਮਚ ਹਿੰਗ, 1 ਚਮਚ ਨਮਕ, ਅੱਧਾ ਚਮਚ ਹਲਦੀ, ਅੱਧਾ ਚਮਚ ਅੰਬ ਚੂਰਨ, 1 ਚਮਚ ਸਿਰਕਾ ਗੈਸ 'ਤੇ ਰੱਖ ਦਿਓ। ਭਾਂਡਾ ਗਰਮ ਹੋਣ 'ਤੇ ਧਨੀਆ, ਜ਼ੀਰਾ, ਸੌਂਫ, ਅਜਵਾਇਣ ਹਲਕੀ-ਹਲਕੀ ਭੁੰਨ ਲਵੋ। ਰਾਈ, ਕਲੌਂਜੀ, ਹਲਦੀ ਪਾਊਡਰ, ਨਮਕ, ਹਿੰਗ, ਅੰਬ ਚੂਰਨ, ਲਾਲ ਮਿਰਚ ਵੀ ਹਲਕੀ-ਹਲਕੀ ਭੁੰਨ ਲਵੋ। ਮਸਾਲੇ ਮੋਟੇ-ਮੋਟੇ ਪੀਸ ਕੇ ਰੱਖੋ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਪਾਣੀ 'ਚ ਸੁਹਾਂਜਣਾ ਫਲੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਇਕ ਮਿੰਟ ਲਈ ਉਬਾਲੋ। ਫਲੀਆਂ ਧੁੱਪ 'ਚ ਸੁਕਾ ਲਵੋ। ਫਲੀਆਂ ਸੁੱਕਣ 'ਤੇ ਸਾਰੇ ਮਸਾਲੇ ਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ਮਿਲਾ ਦਿਓ ਤੇ 3-4 ਦਿਨ ਧੁੱਪ ਲਵਾਓ। ਸਿਰਕਾ ਤੇਲ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਉਣਾ ਹੈ, ਆਚਾਰ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਦੇ ਰਹੋ ਤੇ ਸਿਹਤ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖੋ। ਇਹ ਗੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਮਾਗ਼ 'ਚ ਰੱਖੋ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। 5-10 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਹੋਣ 'ਚ ਸਮਾਂ ਤਾਂ ਲਗਦਾ ਹੀ ਹੈ।

ਵੈਦ ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਾਪਲਾ 9914611496

ਅਮਨ ਆਯੂਰਵੈਦਿਕ ਅਤੇ ਨੈਰੋਥੈਰਪੀ ਸੈਟਰ ਬਾਪਲਾ 

ਸਮਾਜ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਸਦਾ ਹੀ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਚੱਲਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵੀ । ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਆਪੋ ਆਪਣਾ ਸਮਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਸਮਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੀ ਬਣਤਰ ਵੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ  ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੀ  ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।  ਜਿਵੇਂ  ਸਮੁੰਦਰ ਸਦਾ ਇਕ ਵਹਾਅ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵਗਦਾ, ਇਸੇ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ  ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵੀ ਇਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ । ਕਦੇ ਧੁੱਪ ਤੇ ਕਦੇ ਛਾਂ ਹੁੰਦੀ  ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਸਮਾਨ ਵਾਂਗੂੰ ਤੇ ਕੋਈ  ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦੀ ਛੱਲ ਵਾਂਗੂੰ  ਆਉਦਾ ਹੈ । ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਛੱਲਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੀ ਤੋਰ ਤੇ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਨਾਪਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਸਿਰਫ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਗੁਲਾਬ  ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਮਹਿਕ ਨੂੰ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਸੰਭਾਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਮੋਰਚੇ  ਉਤੇ ਕੋਈ ਧਰਤੀ ਬਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕੋਈ ਅੰਬਰ ਵਾਂਗੂੰ ਛਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦ ਕਦੇ ਅਚਾਨਕ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਖੜ੍ਹੇ ਕੋਈ ਸਮੁੰਦਰੀ ਛੱਲ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਤੇ ਸੰਭਾਲਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਦੁੱਧ ਦੇ ਉਬਾਲ ਵਰਗੇ ਪਲਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਤਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਸਕਦਾ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਨਦੀ  ਜਦ ਦਰਿਆ ਸੰਗ ਮਿਲ ਕੇ ਸਮੁੰਦਰ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦੀ ਤਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ  ਭਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਰਿਆ ਸਮੁੰਦਰ  ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਪਾਣੀ ਸੰਗ ਪਾਣੀ ਮਿਲ ਕੇ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 

 ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਛੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਆਪਣੀ  ਬੁੱਕਲ ਸੰਭਾਲ  ਕੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਭਰਮ ਪਾਲਣ ਵਾਲੇ ਉਦਾਸੀ ਦੀ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ  ਬਹਿ ਕੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੇ ਗ਼ਮ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੇ ਨਦੀਆਂ  ਦਾ ਮਿਲਣਾ ਤੇ ਵਿਛੜਣਾ ਕੁਦਰਤੀ  ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਖੁਸ਼ਬੂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਡੱਬੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਤੈਰਨਾ ਤਾਂ  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਆਉਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ  ਨਦੀ ਦੀ ਤਾਸੀਰ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ, ਪਹਿਚਾਣ ਦੇ ਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਅਕਸਰ ਹੀ ਨਦੀਆਂ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤੋਤਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ  ਉਡ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਦੇ ਦਰਿਆ  ਤੇ ਕਦੇ ਨਦੀਆਂ ਹੱਥ ਮਲਦੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਨਦੀਆਂ  ਦਾ ਨੀਰ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਤੇ ਗ਼ਮ ਧੋਂਦਾ ਹੈ । ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਦੇ ਕੱਸੀ, ਕਦੇ ਨਦੀ, ਕਦੇ ਦਰਿਆ ਤੇ ਕਦੇ ਸਮੁੰਦਰ  ਬਣਦੀ ਹੈ । ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕਿਥੇ ਵਸਣਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਵਸ ਜਾਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਇਹ ਅੌਖਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਬਸ ਆਪਣੀ ਮੈਂਨੂੰ ਚੁੱਪ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਨੁੱਖ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੈਂ ਸੱਪ ਦੇ ਫਣ ਵਾਂਗੂੰ ਤਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਨਦੀ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚੋ ਤਿਲਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ  ਕਿਸੇ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਜਾਂ ਫਿਰ ਨਦੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦਰਿਆ ਮਿਲ ਜਾਵੇ  ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਪਿਛੋਕੜ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਨਦੀਆਂ ਅਕਸਰ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ  ਤਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਗਦੇ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਿਉਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਦੀ ਦਰਿਆ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਯੋਗ  ਵਿੱਚ ਥਲ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਦੇ ਨਦੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਗ਼ਮ ਵਿੱਚ ਸੁੱਕ ਕੇ ਤਵੀਜ਼ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਬਣਾ ਕੇ ਵਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ  ਹਨ । ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਸੋਮੇ ਸੁੱਕਣ ਕਰਕੇ ਨਦੀਆਂ ਵਗਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਹੋਰਨਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਫੇਰ ਜਦ ਪਰਤਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਹੀਂ  ਮਿਲਦੀਆਂ । ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੇ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਗੰਦਲੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ । ਦਰਿਆ ਆਪਣਾ ਸੁਭਾਅ  ਤੇ  ਪਿਛੋਕੜ ਭੁੱਲ ਗਏ । ਨਦੀਆਂ  ਆਪਣੀ ਤੋਰ ਭੁੱਲ ਗਈਆਂ ਹਨ । ਹੁਣ ਕੋਈ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦੀ ਛੱਲ ਵਾਂਗੂੰ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਟਕੇ ਬਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪੈਦਾ ਹੈ ਦਰਿਆ  ਵਿਕਦੇ ਹਨ । ਵਿਕਿਆ ਦਰਿਆ ਤੇ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਹੁਣ ਹੋਰਨਾਂ  ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਜਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਦਰਿਆ ਤੇ ਨਦੀਆਂ ਇੱਕ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਲਟ ਵਗਣ ਲੱਗੇ ਹਨ । ਹਵਾ ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੇ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਵਹਾਅ ਦੇਖ ਦੇਖ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਗਲ ਲੱਗ ਰੋੰਦੀ ਹੈ। ਨਿੱਤ ਸੁਕ ਰਹੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਕਦੇ ਬੱਦਲਾਂ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਕਦੇ ਧਰਤੀ ਵੱਲ । ਬੱਦਲ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਬਦਲੇ ਰੰਗ ਬਦਲਦੇ ਹਨ । ਹਵਾ ਉਦਾਸ ਹੈ ਨਦੀਆਂ ਰੋਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕੇਹੀ ਰੁੱਤ ਆ ਗਈ ਹੈ ? 

ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਧਾਂ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਬੋਲ ਸੁਣਦੇ ਹਨ । " ਤੇਰਾ ਆਉਣਾ ਨੀ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦੀ ਛੱਲ ਵਰਗਾ !

ਤੈਨੂੰ ਰੁਸੇ ਨੂੰ ਮਨਾ ਲੂ ਚੰਨ ਮੇਰਿਆ ।"

ਬੁੱਧ  ਸਿੰਘ  ਨੀਲੋੰ 9464370823

                       ਇੱਕ ਬਾਬਾ ਮੰਡੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸੜਕ ਕਿਨਾਰੇ, ਤਾਜੀਆਂ ਭਿੰਡੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਰੱਖੀ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਪੰਡ ਉਸਨੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੋਲ੍ਹ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਤਾਂ ਜੋ ਆਉਂਦੇ-ਜਾਂਦੇ ਲੋਕ ਭਿੰਡੀਆ ਦੇਖਕੇ , ਖਰੀਦ ਸਕਣ। ਬਾਬੇ ਦਾ ਕੁੜਤਾ ਪਸੀਨੇ ਨਾਲ ਭਿੱਜ ਕੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਚਿੰਬੜਿਆ ਪਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਸਿਰ ਹੇਠਾ ਕਰਕੇ ਬੈਠਾ ਸੀ।

                            ਰਾਮ ਦੂਰ ਖੜ੍ਹਾ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਬੇ ਦੇ ਕੋਲ ਚਲਾ ਗਿਆ।

                                ਰਾਮ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, " ਬਾਬਾ ਜੀ ਤੁਸੀ ਐਨੀ ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਸੜਕ ਤੇ ਕਿਉਂ ਬੈਠੇ ਹੋ ਇਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ "

                                  ਬਾਬਾ ਬੋਲਿਆ, " ਪੁੱਤ ਮੈਂ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬੈਠਾ ਇੱਥੇ,ਬੱਸ ਮਜਬੂਰੀ ਕਾਰਨ ਬੈਠਾ। ਇੱਕ ਹੀ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਮੇਰਾ, ਉਹ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾ ਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੁੜ ਵਾਪਿਸ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਹੁਣ ਢਿੱਡ ਭਰਨ ਲਈ ਆਪ ਹੀ ਮਰਨਾ ਪੈਂਦਾ "                     

                         ਬਾਬੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਰਾਮ ਦੀਆ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਆਈਆ,ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਅੱਜ ਵੀ ਵਿਦੇਸ਼ਾ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ।    

 ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਬਹਾਦਰਗੜ੍ਹ 

           9914481924